यजुर्वेद - अध्याय 2/ मन्त्र 27
ऋषिः - वामदेव ऋषिः
देवता - सर्वस्याग्निः
छन्दः - निचृत् पङ्क्ति,गायत्री,
स्वरः - पञ्चमः , षड्जः
2
अग्ने॑ गृहपते सुगृहप॒तिस्त्वया॑ऽग्ने॒ऽहं गृ॒हप॑तिना भूयासꣳ सुगृहप॒तिस्त्वं मया॑ऽग्ने गृ॒हप॑तिना भूयाः। अ॒स्थू॒रि णौ॒ गार्ह॑पत्यानि सन्तु श॒तꣳ हिमाः॒ सूर्य्य॑स्या॒वृत॒मन्वाव॑र्ते॥२७॥
स्वर सहित पद पाठअग्ने॑। गृ॒ह॒प॒त॒ इति॑ गृहऽपते। सु॒गृ॒ह॒प॒तिरिति॑ सुऽगृहप॒तिः। त्वया॑। अ॒ग्ने॒। अ॒हम्। गृ॒हप॑ति॒नेति॑ गृ॒हऽप॑तिना। भू॒या॒स॒म्। सु॒गृ॒ह॒प॒तिरिति॑ सुऽगृहप॒तिः। त्वम्। मया॑। अ॒ग्ने॒। गृ॒हप॑ति॒नेति॑ गृ॒हऽप॑तिना। भू॒याः॒। अ॒स्थू॒रि। नौ॒। गार्ह॑पत्या॒नीति॒ गार्ह॑ऽपत्यानि। स॒न्तु॒। श॒तम्। हिमाः॑। सूर्य्य॒स्य। आ॒वृत॒मित्या॒ऽवृत॑म्। अनु॑। आ। व॒र्त्ते॒ ॥२७॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्ने गृहपते सुगृहपतिस्त्वयाग्ने हङ्गृहपतिना भूयासँ सुगृहपतिस्त्वम्मयाग्ने गृहपतिना भूयाः । अस्थूरि णौ गार्हपत्यानि सन्तु शतँ हिमाः सूर्यस्यावृतमन्वावर्ते ॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्ने। गृहपत इति गृहऽपते। सुगृहपतिरिति सुऽगृहपतिः। त्वया। अग्ने। अहम्। गृहपतिनेति गृहऽपतिना। भूयासम्। सुगृहपतिरिति सुऽगृहपतिः। त्वम्। मया। अग्ने। गृहपतिनेति गृहऽपतिना। भूयाः। अस्थूरि। नौ। गार्हपत्यानीति गार्हऽपत्यानि। सन्तु। शतम्। हिमाः। सूर्य्यस्य। आवृतमित्याऽवृतम्। अनु। आ। वर्त्ते॥२७॥
विषय - उत्तम गृहस्थ होने की प्रार्थना ।
भावार्थ -
हे ( अग्ने ) अग्ने ! ज्ञानवन् ! परमेश्वर ! नेतः ! आचार्य ! हे ( गृहपते ) गृहपालक ! हे ( अग्ने ) अग्ने ! ( त्वया गृहपतिना ) गृह के पति अर्थात् पालकरूप तेरे बल से ( अहम् ) मैं ( सुगृहपतिः भूयासम् ) उत्तम गृह का स्वामी हो जाऊं और ( त्वं ) तू ( मया गृहपतिना ) मुझ गृहपति के साथ, मेरे द्वारा ( सुगृहपतिः भूयाः) उत्तम गृहपति हो । इस मन्त्र से गृहस्थ एक दूसरे के उत्तम गृहपति होने में सहायक हों, यह भी वेद ने उपदेश किया । हे परमेश्वर ! (नौ) हम स्त्री और पुरुष (गार्हपत्यानि ) गृहपति और गृहपत्नी दोनों के करने योग्य समस्त कर्तव्य ( शतं हिमाः ) सौ बरसों तक ( अस्थूरि सन्तु ) दोनों द्वारा मिलकर किये जाया करें। अर्थात् एक बैल से जुती गाड़ी चल नहीं सकती, वह 'स्थूरी' कहाती है । हमारे कार्य 'अस्थूरी' एक बैल से जुते शकट के समान विघ्न युक्र नहीं, प्रत्युत स्त्री-पुरुष रूप दो भारवाही बैलों से युक्त शकट के समान निर्विघ्न सत्मार्ग पर चलते रहें। मैं ( सूर्यस्य आवृतम् ) सूर्य के व्रत को ( अनु आवर्त्ते ) पालन करूं, उसके समान सब का प्रेरक, पालक, होकर नियमपालक, ज्ञानप्रकाशक तेजस्वी, तपस्वी होकर रहूं ।
टिप्पणी -
१ अग्ने। २ अस्थूरि।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
परमेष्ठी प्राजापत्यः, देवाः प्राजापत्या, प्रजापतिर्वा ऋषिः )
अग्निर्देवता । ( १) निचृत्पंक्तिः । पञ्चमः | (२ )गायत्री । षडजः ॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal