English
यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 47
ऋषिः - आङ्गिरस ऋषिः
देवता - वरुणो देवता
छन्दः - भूरिक् प्राजापत्या जगती,स्वराट प्राजापत्या जगती,निचृत् आर्ची जगती,विराट आर्ची जगती
स्वरः - निषादः
4
अ॒ग्नये॑ त्वा॒ मह्यं॒ वरु॑णो ददातु॒ सोऽमृत॒त्त्वम॑शी॒यायु॑र्दा॒त्रऽए॑धि॒ मयो॒ मह्यं॑ प्रतिग्रही॒त्रे रु॒द्राय॑ त्वा॒ मह्यं॒ वरु॑णो ददातु॒ सोऽमृत॒त्त्वम॑शीय प्रा॒णो दा॒त्रऽए॑धि॒ वयो॒ मह्यं॑ प्रतिग्रही॒त्रे बृह॒स्पत॑ये त्वा॒ मह्यं॒ वरु॑णो ददातु॒ सोऽमृत॒त्त्वम॑शीय॒ त्वग्दा॒त्रऽए॑धि॒ मयो॒ मह्यं॑ प्रतिग्रही॒त्रे य॒माय॑ त्वा॒ मह्यं॒ वरु॑णो ददातु॒ सोऽमृत॒त्त्वम॑शीय॒ हयो॑ दा॒त्रऽए॑धि॒ वयो॒ मह्यं॑ प्रतिग्रही॒त्रे॥४७॥
स्वर सहित पद पाठअ॒ग्नये॑। त्वा॒। मह्य॑म्। वरु॑णः। द॒दा॒तु॒। सः। अ॒मृ॒त॒त्वमित्य॑मृत॒ऽत्वम्। अ॒शी॒य॒। आयुः॑। दा॒त्रे। ए॒धि॒। मयः॑। मह्य॑म्। प्र॒ति॒ग्र॒ही॒त्र इति॑ प्रतिऽग्रही॒त्रे। रु॒द्रा॑य। त्वा॒। मह्य॑म्। वरु॑णः। द॒दा॒तु॒। सः। अ॒मृ॒त॒त्वमित्य॑मृत॒ऽत्वम्। अ॒शी॒य॒। प्रा॒णः। दा॒त्रे। ए॒धि॒। वयः॑। मह्य॑म्। प्र॒ति॒ग्र॒ही॒त्र इति॑ प्रतिऽग्रही॒त्रे। बृह॒स्पत॑ये। त्वा॒। मह्य॑म्। वरु॑णः। द॒दा॒तु॒। सः। अ॒मृ॒त॒त्वमित्य॑मृत॒ऽत्वम्। अ॒शी॒य॒। त्वक्। दा॒त्रे। ए॒धि॒। मयः॑। मह्य॑म्। प्र॒ति॒ग्र॒ही॒त्र इति॑ प्रतिऽग्रही॒त्रे। य॒माय॑। त्वा॒। मह्य॑म्। वरु॑णः। द॒दा॒तु॒। सः। अ॒मृ॒त॒त्वमित्य॑मृत॒ऽत्वम्। अ॒शी॒य॒। हयः॑। दा॒त्रे। ए॒धि॒। वयः॑। मह्य॑म्। प्र॒ति॒ग्र॒ही॒त्र इति॑ प्रतिऽग्रही॒त्रे ॥४७॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्नये त्वा मह्यँवरुणो ददातु सो मृतत्वमशीयायुर्दात्रऽएधि मयो मह्यम्प्रतिग्रहीत्रे रुद्राय त्वा मह्यँवरुणो ददातु सो मृतत्वमशीय प्राणो दात्र एधि वयो मह्यम्प्रतिग्रहीत्रे बृहस्पतये त्वा मह्यँवरुणो ददातु सोमृतत्वमशीय त्वग्दात्रऽएधि मयो मह्यम्प्रतिग्रहीत्रे यमाय त्वा मह्यँवरुणो ददातु सोमृतत्वमशीय हयो दात्रऽएधि वयो मह्यम्प्रतिग्रहीत्रे ॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्नये। त्वा। मह्यम्। वरुणः। ददातु। सः। अमृतत्वमित्यमृतऽत्वम्। अशीय। आयुः। दात्रे। एधि। मयः। मह्यम्। प्रतिग्रहीत्र इति प्रतिऽग्रहीत्रे। रुद्राय। त्वा। मह्यम्। वरुणः। ददातु। सः। अमृतत्वमित्यमृतऽत्वम्। अशीय। प्राणः। दात्रे। एधि। वयः। मह्यम्। प्रतिग्रहीत्र इति प्रतिऽग्रहीत्रे। बृहस्पतये। त्वा। मह्यम्। वरुणः। ददातु। सः। अमृतत्वमित्यमृतऽत्वम्। अशीय। त्वक्। दात्रे। एधि। मयः। मह्यम्। प्रतिग्रहीत्र इति प्रतिऽग्रहीत्रे। यमाय। त्वा। मह्यम्। वरुणः। ददातु। सः। अमृतत्वमित्यमृतऽत्वम्। अशीय। हयः। दात्रे। एधि। वयः। मह्यम्। प्रतिग्रहीत्र इति प्रतिऽग्रहीत्रे॥४७॥
विषय - दान आणि प्रतिग्रहण ( दान देणे आणि घेणे) यांचे प्रयोजन किंवा उद्देश्य काय आहे, याविषयी पुढील मंत्रात कथन केले आहे-
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (शिष्याने अध्यापकास केलेली विनंती) हे वसु संज्ञाधारी अध्यापक, (ज्ञानरुप धन धारण करणारे देव) (अग्नये) चोवीस वर्षापर्यंत ब्रह्मचयाचे पालन करून तेजस्वी होण्याची इच्छा करणार्‍या (मह्यम्) मला (त्वा) तुमच्यासारखा (वरूण:) वरणीय विद्वान (ददातु) मिळो आणि त्यामुळे (स:) तो (मी तुमचा शिष्य) (अमृतत्वम्) शुद्ध कर्म करीत खर्‍या आनंदाचा स्वामी (अशीय) होईन, असे करा. तसेच (दात्रे) दानशील विद्वानांच्या (आयु:) आयुष्याची (एधि) वृद्धी करा आणि (प्रतिग्रहीत्रे) विद्या ग्रहण करणार्‍या अशा (मह्यम्) मला, म्हणजे तुमच्या विद्यार्थ्याला (मय:) सुखमय करा. दुष्ट-दुर्जनांना रडविणारे हे अध्यापक देव, (रुद्राय) चवेचाळीस वर्षापर्यंत ब्रह्मचार्यश्रमाचे सेवन करून रुद्रकारी गुणांना धारण करण्याची इच्छा करणार्‍या (मह्यम्) मला (त्वा) रुद्र नामधारी तुमच्या सारख्या (वरूण:) अत्युत्तमगुणवान अशा अध्यापक (ददातु) मिळो आणि (स:) तो मी तुमचा शिष्य (अमृतत्वम्) मुलीचीं साधने (अशीय) प्राप्त करीन, असे करा. आपण (दात्रे) विद्यादान करणार्‍या विद्वानाचे (प्राण:) योगविद्योत्पन्न बळ (एधि) वाढवा आणि प्रतिग्रहीचे) विद्या ग्रहण करणार्‍या (मह्यम्) मला (वय:) तीनही अवस्थांचे सुख मिळू द्या. हे सूर्याप्रमाणे तेजस्वी असलेले अध्यापक देव (बृहस्पतये) अठ्ठेचाळीस वर्षापर्यंत ब्रह्मचर्य सेवन करण्याची इच्छा करणार्‍या (मह्यम्) मला (त्वा) तुमचासारखा पूर्णविद्या विशारद आणि (वरूण:) शरीरात्मबल युक्त असा अध्यापक (ददातु) मिळो. (स:) तो मी तुमचा शिष्य (अमृतत्वम्) विद्येच्या आनन्दाचा (अशीय) उपभोग घेईन, असे करा आणि त्या (दात्रे) पूर्ण विद्या देणार्‍यासाठी (त्वक्) थंडी, उष्णवादींचा स्पर्श सुखाकरक (एधि) होईल, (त्यांची सहनशक्ती वाढेल ) असे करा. (आणि प्रतिग्रहीजे) पूर्ण विद्या ग्रहण करणार्‍या (मह्यम्) मला, तुमच्या शिष्याला (मय:) विद्येच्या पूर्णतेचे सुख मिळेल, असे करा. गृहस्थाश्रमात मिळणार्‍या विषयसुखांपासून विरक्त असलेल्या हे विरागी, सत्योपदेशक व आप्त विद्वन्, (यमाय) गृहाश्रमाच्या सुखाविषयी अनुराग असलेल्या (मह्यम्) मला (त्वा) सर्वदोषरहित असे उपदेष्टा आणि (वरूण:) शुभगुणयुक्त विद्वान (ददातु) मिळो. (स:) तो मी, तुमचा शिष्य (अमृतस्वम्) मोक्षसुखा (अशीय) प्राप्त करीन, असे करा. (दात्रे) त्या ब्रह्मविद्येचे दान करणार्‍या महाविद्वानाच्या (हय:) ब्रह्मज्ञानाची (एधि) वृद्धी करा. आणि (प्रतिग्रहीत्रे) मोक्षविद्या ग्रहण करण्याची इच्छा करणार्‍या (मह्यम्) मला (वय:) तीन्ही अवस्थांचे (24, 44 आणि 48 वर्ष ब्रह्मचर्य धारण करण्याच्या व्रतांचे) सुख वा आनंद मिळेल, असे करा. ॥47॥
भावार्थ - भावार्थ - सर्व मनुष्यांकरिता हे उपकारक कर्म आहे की त्यानी सर्वोत्तमगुणधारी, सर्वविद्या विशारद, सर्वश्रेष्ठ अशा विद्वानाच्या आश्रयात (गुरुकुलात) आपल्या मुला-मुलींना ठेवावे. तसेच अन्य अध्यापक विद्वानांकडून त्या मुला-मुलींची परीक्षा घेऊन अभ्यासातील प्रगतीचा अंदाज घेत राहावा. मुला-मुलींना योग्य विद्वान अध्यापकांकडून शिक्षण दिववावे. तसेच अध्यंता वा शिष्याचेदेखील कर्त्तव्य आहे की प्रत्येकाने आपली स्वत:ची बुद्धी (ग्रहण क्षमता) कमी वा अधिक अशी पाहून स्वत:साठी योग्य व अनुकुल अध्यापकाची निवड करावी. आणि अत्यंत प्रेमाने त्याची सेवा करीत करीत अध्यापकाकडून विद्या शिकावी ॥47॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal