English
यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 12
ऋषिः - काश्यप ऋषिः
देवता - विश्वेदेवा देवताः
छन्दः - निचृत् आर्षी जगती,निचृत् आर्षी पङ्क्ति,
स्वरः - निषादः, पञ्चमः
5
तं प्र॒त्नथा॑ पू॒र्वथा॑ वि॒श्वथे॒मथा॑ ज्ये॒ष्ठता॑तिं बर्हि॒षद॑ꣳ स्व॒र्विद॑म्। प्र॒ती॒ची॒नं वृ॒जनं॑ दोहसे॒ धुनि॑मा॒शुं जय॑न्त॒मनु॒ यासु॒ वर्ध॑से। उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि॒ शण्डा॑य त्वै॒ष ते॒ योनि॑र्वी॒रतां॑ पा॒ह्यप॑मृष्टः॒। शण्डो॑ दे॒वास्त्वा॑ शुक्र॒पाः प्रण॑य॒न्त्वना॑धृष्टासि॥१२॥
स्वर सहित पद पाठतम्। प्र॒त्नथेति॑ प्र॒त्नऽथा॑। पू॒र्वथेति॑ पूर्वऽथा॑। वि॒श्वथेति॑ विश्वऽथा॑। इ॒मथेती॒मऽथा॑। ज्ये॒ष्ठता॑ति॒मिति॑ ज्ये॒ष्ठऽताति॑म्। ब॒र्हि॒षद॑म्। ब॒र्हि॒सद॒मिति॑ बर्हिः॒ऽसद॑म्। स्व॒र्विद॒मिति॑ स्वः॒ऽविद॑म्। प्र॒ती॒ची॒नम्। वृ॒जन॑म्। दो॒ह॒से॒। धुनि॑म्। आ॒शुम्। जय॑न्तम्। अनु॑। यासु॑। वर्द्ध॑से॒। उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इ॑त्युपया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। शण्डा॑य। त्वा॒। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। वी॒रता॑म्। पा॒हि॒। अप॑मृष्ट॒ इत्यप॑ऽमृष्टः। शण्डः॑। दे॒वाः। त्वा॒। शु॒क्र॒पा इति॑ शुक्र॒ऽपाः। प्र। न॒य॒न्तु॒। अना॑धृष्टा अ॒सि॒ ॥१२॥
स्वर रहित मन्त्र
तम्प्रत्नथा पूर्वथा विश्वथेमथा ज्येष्ठतातिम्बर्हिषदँ स्वर्विदम् । प्रतीचीनँ वृजनन्दोहसे धुनिमाशुञ्जयन्तमनु यासु वर्धसे । उपयामगृहीतोसि शण्डाय त्वैष ते योनिर्वीरताम्पाह्यपमृष्टः शण्डो देवास्त्वा शुक्रपाः पणयन्त्वनाधृष्टासि ॥
स्वर रहित पद पाठ
तम्। प्रत्नथेति प्रत्नऽथा। पूर्वथेति पूर्वऽथा। विश्वथेति विश्वऽथा। इमथेतीमऽथा। ज्येष्ठतातिमिति ज्येष्ठऽतातिम्। बर्हिषदम्। बर्हिसदमिति बर्हिःऽसदम्। स्वर्विदमिति स्वःऽविदम्। प्रतीचीनम्। वृजनम्। दोहसे। धुनिम्। आशुम्। जयन्तम्। अनु। यासु। वर्द्धसे। उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। शण्डाय। त्वा। एषः। ते। योनिः। वीरताम्। पाहि। अपमृष्ट इत्यपऽमृष्टः। शण्डः। देवाः। त्वा। शुक्रपा इति शुक्रऽपाः। प्र। नयन्तु। अनाधृष्टा असि॥१२॥
विषय - पुढील मंत्रात योगी मनुष्याच्या गुणांचे वर्णन केले आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे योगिन्, आपण (उपयामगृहीत:) योगाच्या अंगांचे अर्थात शौच आदी नियमांचे पालन करणारे (असि) आहात. (ते) आपला (एष:) हा योगयुक्त स्वभाव (योनि:) सुखाचा हेतू आहे. योगामुळे आपण (अपमृष्ट:) अविद्या आदी दोषांपासून रहित आणि (शण्ड:) शम दम आदी गुणांनी युक्त (असि) आहात. (यासु) ज्या यौगिकक्रियांमध्ये आपण (वर्दरी) विशेषवृद्धी प्राप्त केली आहे, त्या सिद्धी (विश्वथा) समस्त (प्रतथा) प्राचीन काळातील महर्षी (पूर्वथा) पूर्वकाळातील योगी आणि (इमथा) वर्तमानकाळातील योगीजनांप्रमाणे (ज्येष्ठतातिम्) अत्यंत प्रशंसनीय आहेत. (बर्हिषदम्) त्या योगसिद्धी हृदयाकाशामध्ये स्थिर राहणार्‍या आणि (स्वर्वियम्) सुखकारक आहेत. (प्रतीचीनम्) अविद्या आदी दोषांपासून दरू वा विरूद्ध आहेत (आशुम्) शीघ्रसिद्धी दायक तसेच (उदयन्तम्) सर्वांची उन्नती करणार्‍या आणि (धुनिम्) इंद्रियांच्या (दोहसे) परिपूर्ण करणार्‍या आहेत. आपण प्राप्त केलेल्या त्या सिद्धी (शुक्रया:) योगबलाचे रक्षण करणार्‍या आहेत. (आमची इच्छा आहे की) (देवा:) योगबलाने परिपूर्ण अ्रनेक दिव्य योगी (त्वा) आपणास (प्रणयन्तु) अनुकूल व्हावेत. आपण त्या योगशक्ती संपादून (शंडाव) शम, दम, आदी गुणामुळे (अनाधृष्टा) दृढ आणि वीर झाला (असि) आहात. आपण त्या (विरताम्) वीरतेचे (पाहि) रक्षण करा. तसेच ती शक्तीही (अनु) रक्षण करून (त्या) आपले पालन करील ॥12॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा अलंकार आहेत. हे योगविद्या शिकण्याची इच्छा असणार्‍या हे जिज्ञासू मनुष्या, ज्याप्रमाणे शमदम आदी गुणांनी युक्त पुरुष ज्याप्रमाणे आपल्या योगशक्तीद्वारे विद्याशास्त्र उन्नती करतो आणि अविद्यामधकसत्राचा विध्वंस करतो, त्याप्रमाणे तुही ती योगविद्या शिक त्यामुळे पूर्ववर्ती योगीजणांप्रमाणे ती योगविद्या तुझ्यासाठी देखील यथोचि सुखकारी होईल ॥12॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal