English
यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 17
ऋषिः - वत्सार काश्यप ऋषिः
देवता - विश्वेदेवा देवताः
छन्दः - स्वराट् ब्राह्मी त्रिष्टुप्,
स्वरः - धैवतः
3
मनो॒ न येषु॒ हव॑नेषु ति॒ग्मं विपः॒ शच्या॑ वनु॒थो द्र॑वन्ता। आ यः शर्या॑भिस्तुविनृ॒म्णोऽ अ॒स्याश्री॑णीता॒दिशं॒ गभ॑स्तावे॒ष ते॒ योनिः॑ प्र॒जाः पा॒ह्यप॑मृष्टो॒ मर्को॑ दे॒वास्त्वा॑ मन्थि॒पाः प्रण॑य॒न्त्वना॑धृष्टासि॥१७॥
स्वर सहित पद पाठमनः॑। न। येषु॑। हव॑नेषु। ति॒ग्मम्। विपः॑। शच्या॑। व॒नु॒थः। द्र॑वन्ता। आ। यः। शर्य्या॑भिः। तुवि॒नृम्ण इति॑ तुविऽनृ॒म्णः। अ॒स्य॒। अश्री॑णीत। आ॒दिश॒मित्या॒ऽदिश॑म्। गभ॑स्तौ। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। प्र॒जा इति॑ प्र॒ऽजाः। पा॒हि॒। अप॑मृष्ट॒ इत्यप॑ऽमृष्टः। मर्कः॑। दे॒वाः। त्वा॒। म॒न्थि॒पा इति॑ मन्थि॒ऽपाः। प्र। न॒य॒न्तु॒। अना॑धृष्टा। अ॒सि॒ ॥१७॥
स्वर रहित मन्त्र
मनो न येषु हवनेषु तिग्मँ विपः शच्या वनुथो द्रवन्ता । आ यः शर्याबिस्तुविनृम्णो अस्याश्रीणीतादिशङ्गभस्तावेष ते योनिः प्रजाः पाह्यपमृष्टो मर्का देवास्त्वा मन्थिपाः प्रणयन्त्वनाधृष्टासि ॥
स्वर रहित पद पाठ
मनः। न। येषु। हवनेषु। तिग्मम्। विपः। शच्या। वनुथः। द्रवन्ता। आ। यः। शर्य्याभिः। तुविनृम्ण इति तुविऽनृम्णः। अस्य। अश्रीणीत। आदिशमित्याऽदिशम्। गभस्तौ। एषः। ते। योनिः। प्रजा इति प्रऽजाः। पाहि। अपमृष्ट इत्यपऽमृष्टः। मर्कः। देवाः। त्वा। मन्थिपा इति मन्थिऽपाः। प्र। नयन्तु। अनाधृष्टा। असि॥१७॥
विषय - हाच विषय पुढील मंत्रात प्रतिपादिला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे शिल्पविद्या कुशल सभापती, (एष:) हा राजधर्म (ते) आपले (योनि:) सुखदायक व स्थिर असे एक स्थान आहे. आपण दृढपणे या पदावर आसीन होऊन (तुविनृम्ण:) अत्यंत संपन्नतेने प्रजेचे पालन करीत आहात. (विप:) आपण व आपले बुद्धिमान प्रजाजन (येषु) दोघे मिळून ज्या हवन आदी उत्तम कर्मांत (शर्य्याभि:) वेगाने (शीघ्रतेने वा लवकर) तिग्मन्) वज्राप्रमाणे दृढ राहून तसेच (मन:) (क) मनाप्रमाणे वेगाने (द्रवतौ) गती वा प्रगती करतात, (शच्या) तसेच बुद्धिपूर्वक (आवनुथ:) परस्परास एकमेकास सहकार्य करता. (आपल्या प्रत्येक प्रजाननाचे कत्तर्व्य आहे की त्याने) (अस्य) या आपल्या प्रिय प्रजापति सभाध्यक्षास सहकार्य करावे. ज्यायोगे या सभापतीचे तेज (अदिशम्) सर्व दिशांमध्ये पसृत होईन आणि याच्या (गरस्त्रौ) अंगुलि-निर्देश मात्राने शस्त्रू (आ अश्रीणीत) फार भयभीत होतील वा कष्टी-दुखी होतील, असे व्हावे (मर्क:) मरणप्राय यातना देणारा शत्रू आणि कपटी दुराचारी शत्रू (अपमृष्ट:) दूर वा नष्ट व्हावा, अशाच रीतीने हे सभाध्यक्ष आपण (प्रजा:) प्रजेचे (वाहि) पालन करा. (मंथिपा:) शत्रूना मर्दित, व्यथित करणारे शक्तिशाली (देवळ) विद्वान जन (त्वा) आपणांस (प्र नयन्तु) मार्गदर्शन करीत, आपल्यावर प्रसन्न राहोत. हे प्रजाजन हो, तुम्ही सर्व ज्या राजाच्या कृपेने (अनाधृष्टा) (असि) निर्भय आणि स्वाधीन (असि) आहात, त्या राजाचे कुशल व क्षेम होईल, असेच वर्तन करा ॥17॥
भावार्थ - भावार्थ - राज्यधर्म व शासनव्यवस्था करण्याच्या कामी प्रजेने राजाला सहकार्य द्यावे आणि राजाने आपल्या अश्रित प्रजेचे रक्षण करावे. राजा प्रजेसाठी न्यायाधीश आहे, म्हणून प्रजेने आपले म्हणणे वा तक्रारी राजासमोर अवश्य मांडाव्यात. तसेच राजाचे अधीनस्थ अधिकारी, सेवक आदी कर्मचार्‍यांचे ही कर्त्तव्य आहे की त्यांनी न्याय्यरीतीने प्रजेचे पालन व रक्षण करावे ॥ 17॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal