Loading...
अथर्ववेद के काण्ड - 11 के सूक्त 4 के मन्त्र
मन्त्र चुनें
  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 4/ मन्त्र 17
    ऋषिः - भार्गवो वैदर्भिः देवता - प्राणः छन्दः - अनुष्टुप् सूक्तम् - प्राण सूक्त
    58

    य॒दा प्रा॒णो अ॒भ्यव॑र्षीद्व॒र्षेण॑ पृथि॒वीं म॒हीम्। ओष॑धयः॒ प्र जा॑य॒न्तेऽथो॒ याः काश्च॑ वी॒रुधः॑ ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    य॒दा । प्रा॒ण: । अ॒भि॒ऽअव॑र्षीत् । व॒र्षेण॑ । पृ॒थि॒वीम् । म॒हीम् । ओष॑धय: । प्र । जा॒य॒न्ते॒ । अथो॒ इति॑ । या: । का: । च॒ । वी॒रुध॑: ॥६.१७॥


    स्वर रहित मन्त्र

    यदा प्राणो अभ्यवर्षीद्वर्षेण पृथिवीं महीम्। ओषधयः प्र जायन्तेऽथो याः काश्च वीरुधः ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    यदा । प्राण: । अभिऽअवर्षीत् । वर्षेण । पृथिवीम् । महीम् । ओषधय: । प्र । जायन्ते । अथो इति । या: । का: । च । वीरुध: ॥६.१७॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 11; सूक्त » 4; मन्त्र » 17
    Acknowledgment

    हिन्दी (3)

    विषय

    प्राण की महिमा का उपदेश।

    पदार्थ

    (यदा) जब (प्राणः) प्राण [जीवनदाता परमेश्वर] ने (वर्षेण) वर्षा द्वारा (महीम्) विशाल (पृथिवीम्) पृथिवी को (अभ्यवर्षीत्) सींच दिया, (अथो) तब ही (ओषधयः) अन्न आदि पदार्थ (च) और (याः काः) जो कोई (वीरुधः) जड़ी-बूटी हैं, वे भी (प्र जायन्ते) बहुत उत्पन्न होती हैं ॥१७॥

    भावार्थ

    परमेश्वर के नियम से वृष्टि होने पर ग्राम्य और आरण्य पदार्थ उत्पन्न होकर संसार का उपकार करते हैं ॥१७॥इस मन्त्र का पूर्वार्ध ऊपर मन्त्र ५ में आया है ॥

    टिप्पणी

    १७−पूर्वार्धर्चो व्याख्यातः-म० ५ (ओषधयः) अन्नादिपदार्थाः (प्र जायन्ते) (अथो) अनन्तरमेव (याः) (काः) (च) (वीरुधः) अ० १।३२।१। विरोहणशीला लतादयः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    ओषधयः+वीरुधः

    पदार्थ

    १. (यदा) = जब (प्राण:) = वे प्राणात्मा प्रभु मेघरूप में इस (महीं पृथिवीम्) = महनीय पृथिवी को (वर्षेण अभ्यवर्षीत्) = वृष्टि से सिक्त करते हैं, तब (ओषधयः) = व्रीहि-यव आदि ओषधियों, (अथो) = और अब (याः का: च) = जो कोई नाना रूपवाली (वीरुधः) = विरोहणशील लताएँ हैं, वे सब भी (प्रजायन्ते) = प्रादुर्भूत हो उठती हैं-भूगर्भ से ऊपर उठती दिखने लगती हैं।

    भावार्थ

    प्राण-प्रदाता प्रभु मेघात्मा होकर इस महनीय पृथिवी को वृष्टि से सींचते हैं, तब विविध ओषधियों व लताओं का पृथिवीगर्भ से प्रादुर्भाव होता है।

    इस भाष्य को एडिट करें

    भाषार्थ

    (यदा) जब (प्राणः) प्राण (वर्षेण) वर्षा द्वारा (पृथिवीम्, महीम्) विस्तृत भूमि को (अभ्यवर्षीत्) सींचता है (अथो) तब (ओषधयः) ओषधियां (याः काः च वीरुद्धः) और जो कोई विरोहणशील लताएँ आदि हैं वे (प्रजायन्ते) प्रकर्षरूप में पैदा होती हैं। [मन्त्र में मेघ का वर्णन हुआ है]।

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (4)

    Subject

    Prana Sukta

    Meaning

    When Prana showers with torrents of rain on the great earth, then herbs and trees and all that is greenery germinate and grow luxuriantly.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    When breath hath rained with rain on the great earth, the herbs are generated, likewise whatever plants (there are).

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    When this Prana pours down the water can the grand earth through rain the herbs, and all those plants and creepers which grow on the earth spring and grow.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    When God hath poured down His flood of rain on upon the mighty earth, the plants are wakened into life, and every herb that grows on ground.

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    सूचना

    कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।

    टिप्पणीः

    १७−पूर्वार्धर्चो व्याख्यातः-म० ५ (ओषधयः) अन्नादिपदार्थाः (प्र जायन्ते) (अथो) अनन्तरमेव (याः) (काः) (च) (वीरुधः) अ० १।३२।१। विरोहणशीला लतादयः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top