यजुर्वेद - अध्याय 13/ मन्त्र 10
ऋषिः - वामदेव ऋषिः
देवता - अग्निर्देवता
छन्दः - भुरिक् पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
0
तव॑ भ्र॒मास॑ऽ आशु॒या प॑त॒न्त्यनु॑ स्पृश धृष॒ता शोशु॑चानः। तपू॑ष्यग्ने जु॒ह्वाड्ट पत॒ङ्गानस॑न्दितो॒ विसृ॑ज॒ विष्व॑गु॒ल्काः॥१०॥
स्वर सहित पद पाठतव॑। भ्र॒मासः॑। आ॒शु॒येत्या॑शु॒या। प॒त॒न्ति॒। अनु॑। स्पृ॒श॒। धृ॒ष॒ता। शोशु॑चानः। तपू॑षि। अ॒ग्ने॒। जु॒ह्वा᳖। प॒त॒ङ्गान्। अस॑न्दित॒ इत्यस॑म्ऽदितः। वि। सृ॒ज॒। विष्व॑क्। उ॒ल्काः ॥१० ॥
स्वर रहित मन्त्र
तव भ्रमास आशुया पतन्त्यनु स्पृश धृषता शोशुचानः । तपूँष्यग्ने जुह्वा पतङ्गानसन्दितो विसृज विष्वगुल्काः ॥
स्वर रहित पद पाठ
तव। भ्रमासः। आशुयेत्याशुया। पतन्ति। अनु। स्पृश। धृषता। शोशुचानः। तपूषि। अग्ने। जुह्वाड्ट। पतङ्गान्। असन्दित इत्यसम्ऽदितः। वि। सृज। विष्वक्। उल्काः॥१०॥
विषय - क्रियाशील जीवन
पदार्थ -
१. प्रभु वामदेव से ही कह रहे हैं कि (तव) = तेरे (आशुया) = शीघ्र गतिवाले (भ्रमास:) = पादविक्षेप, अर्थात् कार्यक्रम तुझे (पतन्ति) = प्राप्त होते जाते हैं। एक के बाद दूसरा कार्य तेरे जीवन में आता चलता है। तू किसी भी समय अकर्मण्य नहीं होता। २. इस प्रकार निरन्तर क्रियाशीलता से (शोशुचानः) = अपने को निरन्तर दीप्त व पवित्र करता हुआ तू (धृषता) = अपनी धर्षण- शक्ति से (अनुस्पृश) = एक-एक शत्रु को [अभिमृश - उ० ] मसल डाल । काम-क्रोधादि सब शत्रुओं को तू कुचल डाल। ३. हे (अग्ने) = प्रगतिशील जीव ! (जुह्वा) = [ हु दान-अदन] दानपूर्वक अदन- देकर खाने की प्रक्रिया से (तपूंषि) = काम-क्रोधादि सन्तापक शत्रुओं को (पतङ्गान्) = [पतन्तः सन्तो गच्छन्ति इति पिशाचा:- म० ] निरन्तर आक्रमण करते हुए चलते हैं- ऐसे इन राक्षसी भावों से (असन्दित:) = बद्ध न होता हुआ (विसृज) = परे फेंक दे। इस प्रकार परे फेंक दे जैसे आकाश में (विष्वक्) = चारों ओर (उल्का:) = उल्काओं को फेंक दिया गया है। ये काम-क्रोधादि की वृत्तियाँ उल्काओं के समान हैं। इन्हें तू अपने से दूर फेंक दे। ये तेरी क्रियाशीलता से क्षीणशक्ति होकर भाग खड़ी हों ।
भावार्थ - भावार्थ - १. हम क्रियाशील हों। २ क्रियाशीलता से हममें वह धर्षण शक्ति उत्पन्न हो जो सब शत्रुओं को कुचल डालती है। ३. हम दानपूर्वक अदन से सन्तापक व बारम्बार आक्रमण करनेवाले राक्षसी भावों को उल्काओं के तुल्य दूर विनष्ट कर दें।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal