ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 66/ मन्त्र 16
म॒हाँ अ॑सि सोम॒ ज्येष्ठ॑ उ॒ग्राणा॑मिन्द॒ ओजि॑ष्ठः । युध्वा॒ सञ्छश्व॑ज्जिगेथ ॥
स्वर सहित पद पाठम॒हान् । अ॒सि॒ । सो॒म॒ । ज्येष्ठः॑ । उ॒ग्राणा॑म् । इ॒न्दो॒ इति॑ । ओजि॑ष्ठः । युध्वा॑ । सन् । शश्व॑त् । जि॒गे॒थ॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
महाँ असि सोम ज्येष्ठ उग्राणामिन्द ओजिष्ठः । युध्वा सञ्छश्वज्जिगेथ ॥
स्वर रहित पद पाठमहान् । असि । सोम । ज्येष्ठः । उग्राणाम् । इन्दो इति । ओजिष्ठः । युध्वा । सन् । शश्वत् । जिगेथ ॥ ९.६६.१६
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 66; मन्त्र » 16
अष्टक » 7; अध्याय » 2; वर्ग » 10; मन्त्र » 1
Acknowledgment
अष्टक » 7; अध्याय » 2; वर्ग » 10; मन्त्र » 1
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(सोम) जगदुत्पादकपरमेश्वर ! त्वं (महानसि) श्रेष्ठोऽसि। तथा (उग्राणाम्) तेजस्विनां मध्ये (ज्येष्ठः) प्रशस्योऽसि (इन्दो) सर्वप्रकाशकपरमात्मन् ! त्वं (ओजिष्ठः) सर्वोपरि बलवानसि ! अथ च (युध्वा सन्) स्वतः प्रतिकूलशक्तिभिर्युध्यन् (शश्वत्) निरन्तरं (जिगेथ) जयसि ॥१६॥
हिन्दी (3)
पदार्थ
(सोम) हे परमात्मन् ! आप (महानसि) बड़े हैं और (उग्राणाम्) तेजस्वियों में (ज्येष्ठः) बड़े हैं। (इन्दो) हे सर्वप्रकाशक परमात्मन् ! आप (ओजिष्ठः) सर्वोपरि ओजस्वी हैं और आप (युध्वा सन्) अपने से प्रतिकूल शक्तियों से युद्ध करते हुए (शश्वत्) निरन्तर (जिगेथ) जीतते हैं ॥१६॥
भावार्थ
परमात्मा सूर्य-चन्द्रमादिकों की रचना करता हुआ अर्थात् उत्पत्तिसमय में विनाशरूपी सब विरोधी शक्तियों को जीतता है। इस प्रकार परमात्मा सर्वविजयी कथन किया गया है, किसी युद्धविशेष के अभिप्राय से नहीं ॥१६॥
विषय
सदा विजयी
पदार्थ
[१] हे (सोम) = वीर्यशक्ते ! तू महान् (असि) = आदरणीय है। (ज्येष्ठः) = प्रशस्यतम है । हे (इन्दो) = हमें शक्तिशाली बनानेवाले सोम ! तू (उग्राणाम्) = शत्रुओं के लिये उग्र [ भयंकर] वस्तुओं में (ओजिष्ठ:) = ओजस्वितम है । [२] (युध्वा सन्) = शरीर में रोगों व वासनाओं से युद्ध करनेवाला होता हुआ तू (अश्वत्) = सदा (जिगेथ) = विजयी होता है।
भावार्थ
भावार्थ- सोम अत्यन्त महत्त्वपूर्ण प्रशस्यतम वस्तु है। यह हमें युद्ध में सदा विजयी बनाता है ।
विषय
पराक्रमी को विजयोद्योगी होने का उपदेश
भावार्थ
हे (सोम) शासक ! राजन् ! तू (महान् असि) गुण,शक्ति में महान् है। हे (इन्दो) ऐश्वर्यवन् ! तू (उग्राणां) उग्र शक्ति-शाली, दुष्टों को भय दिलाने वालों में (ज्येष्ठः) सब से बड़ा प्रशंसा योग्य और (ओजिष्ठः) सब से अधिक पराक्रमी, बली है। तू (शश्वत्) सदा ही (युध्वा सन्) युद्धशील ! शत्रुओं पर प्रहार करने वाला होकर (जिगेथ) विजय प्राप्त कर।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
शतं वैखानसा ऋषयः॥ १–१८, २२–३० पवमानः सोमः। १९—२१ अग्निर्देवता ॥ छन्दः- १ पादनिचृद् गायत्री। २, ३, ५—८, १०, ११, १३, १५—१७, १९, २०, २३, २४, २५, २६, ३० गायत्री। ४, १४, २२, २७ विराड् गायत्री। ९, १२,२१,२८, २९ निचृद् गायत्री। १८ पाद-निचृदनुष्टुप् ॥ त्रिंशदृचं सूक्तम्॥
इंग्लिश (1)
Meaning
O Soma, you are great, first, greatest and most lustrous of the mighty, and being a fighter, you are always the winner.
मराठी (1)
भावार्थ
परमात्मा सूर्य-चंद्र इत्यादींची रचना करत अर्थात् उत्पत्तीच्या वेळी विनाशरूपी सर्व विरोधी शक्तींना जिंकतो, या प्रकारे परमात्म्याला सर्वविजयी म्हटलेले आहे. युद्धाच्या विशेष अभिप्रायाने नव्हे. ॥१६॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal