English
यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 18
नमो॑ बभ्लु॒शाय॑ व्या॒धिनेऽन्ना॑नां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ भ॒वस्य॑ हे॒त्यै जग॑तां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ रु॒द्राया॑तता॒यिने॒ क्षेत्रा॑णां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमः॑ सू॒तायाह॑न्त्यै॒ वना॑नां॒ पत॑ये॒ नमः॑॥१८॥
स्वर सहित पद पाठनमः॑। ब॒भ्लु॒शाय॑। व्या॒धिने॑। अन्ना॑नाम्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। भ॒वस्य॑। हे॒त्यै। जग॑ताम्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। रु॒द्राय॑। आ॒त॒ता॒यिन॒ इत्या॑ततऽआ॒यिने॑। क्षेत्रा॑णाम्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। सू॒ताय॑। अह॑न्त्यै। वना॑नाम्। पत॑ये। नमः॑ ॥१८ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नमो बभ्लुशाय व्याधिनेन्नानां पतये नमो नमो भवस्य हेत्यै जगताम्पतये नमो नमो रुद्रायाततायिने क्षेत्राणाम्पतये नमो नमः सूतायाहन्त्यैवनानां पतये नमो नमो रोहिताय ॥
स्वर रहित पद पाठ
नमः। बभ्लुशाय। व्याधिने। अन्नानाम्। पतये। नमः। नमः। भवस्य। हेत्यै। जगताम्। पतये। नमः। नमः। रुद्राय। आततायिन इत्याततऽआयिने। क्षेत्राणाम्। पतये। नमः। नमः। सूताय। अहन्त्यै। वनानाम्। पतये। नमः॥१८॥
विषय - पुनश्च, तोच विषय (राजधर्म) पुढील मंत्रात :
शब्दार्थ -
शब्दार्थ – राजपुरुषा आदी मनुष्यांचे कर्तव्य आहे की त्यानी (बभ्लुशाय) राज्यशासनात कार्यरत (अधिकारी व सेवक) लोकांपैकी जे झोपलेले (अपंग वा अकार्यक्षम) वा (व्यधिने) रोगी असतील, त्यांना अन्नादी द्यावे. तसेच (अन्नानाय्) गहू आदी धान्याच्या (पतये) रक्षकाचा (नम:) सत्कार करावा. (भवस्य) जगाच्या (हेत्यै) उन्नतीकरिता (नम:) अन्नधान्याची व्यवस्था करावी. (जगताय्) मनुष्य आदी प्राण्यांच्या (पतये) स्वामीचा (राजा, सेनापती, गोपालक आदींचा) (नम:) सत्कार करावा (रुद्राय) शत्रूंना रडविणार्‍या आणि (आततायिने) विशाल शत्रुसैन्यावर आक्रमण करणार्‍या वीरांसाठी (नम:) अन्न, (युद्धसामग्री, औषधें आदी) (नम:) आवश्यक धान्यादी द्यावे. (क्षेत्राणाम्) धान्यांनी भरलेल्या शेतांच्या (पतये) स्वामी (कृषक, वैश्य आदींना) (नम:) रक्षण द्यावे. (सूताय) क्षत्रिय पुरुषाच्या संबंधातून ब्राह्मण कन्येच्या पोटी जन्मलेल्या उत्साही ??? पुरुषाला आणि (अहन्त्यै) कोणाची हत्या न करणार्‍या राजपत्नीसाठी (नम:) अन्न-धान्य, आवश्यक वस्तू आदींची व्यवस्था करावी आणि (वनानाम्) वनांची (पतये) रक्षा करणार्‍या पुरुषाला (नम:) अन्न-धान्य आदी पदार्थ द्यावेत (राजाधिकारी लोकांनी शासनकार्यासाठी राबणार्‍या लोकांसाठी योग्य ते धान्य, वेतन आदींचा प्रबन्ध केला पाहिजे) ॥18॥
भावार्थ - भावार्थ - जे लोक अन्न-धान्य आदी वस्तूंद्वारे सर्व प्राण्यांचा सत्कार करताना, (त्याना सुखी करतात) तेच संसारात प्रशंसित होतात. ॥18॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal