English
यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 19
नमो॒ रोहि॑ताय स्थ॒पत॑ये वृ॒क्षाणां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ भुव॒न्तये॑ वारिवस्कृ॒तायौष॑धीनां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ म॒न्त्रिणे॑ वाणि॒जाय॒ कक्षा॑णां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॑ऽउ॒च्चैर्घो॑षायाक्र॒न्दय॑ते पत्ती॒नां पत॑ये॒ नमः॑॥१९॥
स्वर सहित पद पाठनमः॑। रोहि॑ताय। स्थ॒पत॑ये। वृ॒क्षाणा॑म्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। भु॒व॒न्तये॑। वा॒रि॒व॒स्कृ॒ताय॑। वा॒रि॒वः॒कृ॒तायेति॑ वारिवःऽकृ॒ताय॑। ओष॑धीनाम्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। म॒न्त्रिणे॑। वा॒णि॒जाय॑। कक्षा॑णाम्। पत॑ये। नमः॑। नमः॑। उ॒च्चैर्घो॑षा॒येत्यु॒च्चैःऽघो॑षाय। आ॒क्र॒न्दय॑त॒ इत्या॑ऽक्र॒न्दय॑ते। प॒त्ती॒नाम्। पत॑ये। नमः॑ ॥१९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नमो रोहिताय स्थपतये वृक्षाणाम्पतये नमो नमो भुवन्तये वारिवस्कृतायौषधीनाम्पतये नमो नमो मन्त्रिणे वाणिजाय कक्षाणाम्पतये नमो नमऽउच्चौर्घाषायाक्रन्दयते पत्तीनाम्पतये नमो नमः कृत्स्नायतया ॥
स्वर रहित पद पाठ
नमः। रोहिताय। स्थपतये। वृक्षाणाम्। पतये। नमः। नमः। भुवन्तये। वारिवस्कृताय। वारिवःकृतायेति वारिवःऽकृताय। ओषधीनाम्। पतये। नमः। नमः। मन्त्रिणे। वाणिजाय। कक्षाणाम्। पतये। नमः। नमः। उच्चैर्घोषायेत्युच्चैःऽघोषाय। आक्रन्दयत इत्याऽक्रन्दयते। पत्तीनाम्। पतये। नमः॥१९॥
विषय - पुनश्च, पुढील मंत्रात तोच विषय (राजधर्म) प्रतिपादित आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - राजपुरुषांनी तसेच प्रजाजनांनी (रोहिताय) सुखांची वृद्धी करणार्‍या आणि (स्थपतये) स्थानांच्या रक्षकाला (दुर्ग, सैनिक छावणी आदी स्थानांच्या रक्षण करणार्‍या सेनापतीसाठी (नम:) अन्न-धान्यादीची व्यवस्था केली पाहिजे. तसेच (वृक्षाणाम्) ओम आदी वृक्षांच्या (पतये) धनिष्ठाय त्याला (उद्यान, बाग आदींचा रक्षकाला) (नम:) अन्न द्यावे. (भुवन्तये) आचरवान आणि (वारिवस्कृताय) सेवा करणार्‍या भृत्याला (नम:) अन्न द्यावे. (ओषधीनाम्) सोमलता आदी औषधींचे (पतवे) रक्षक असलेल्या वैद्याला (नम:) अन्न द्यावे (शासनाने तसेच प्रजेने दुर्गरक्षक सेनापती, वृक्षरक्षक, सेवक आणि वैद्य, त्यांच्यासाठी भोजन-व्यवस्था केली पाहिजे. याना आपल्या चरितार्थाची काळजी असता कामा नये) (मंत्रिणे) विचारशील व शुभ यंत्रणा देणार्‍या राजमंत्र्यांच्या आणि (वाणिजाय) वैश्यकर्मात कुशल असलेल्या व्यापार्‍यांचा (नम:) सत्कार केला पाहिजे. तसेच (पत्तीनाम्) सैन्याच्या विविधा विभागाच्या (पतमे) प्रमुखाचा (स्थल, जल, वायुसेना आदीच्या मुख्याधिकार्‍यांचा) (नम:) सत्कार अवश्य करावा. ॥19॥
भावार्थ - भावार्थ - मनुष्यांचे कर्तव्य आहे की त्यांनी वन आदी विभागांच्या रक्षकांना अन्न आदी आवश्यक वस्तू घ्याव्यात. अशा प्रकारे वृक्ष आणि औषधी आदी पदार्थांची वृद्धी करावी. ॥19॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal