English
यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 56
ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्वा देवा ऋषयः
देवता - बहुरुद्रा देवताः
छन्दः - निचृदार्ष्यनुस्टुप्
स्वरः - गान्धारः
5
नील॑ग्रीवाः शिति॒कण्ठा॒ दिव॑ꣳरु॒द्राऽउप॑श्रिताः। तेषा॑ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि॥५६॥
स्वर सहित पद पाठनील॑ग्रीवा॒ इति॒ नील॑ऽग्रीवाः। शि॒ति॒कण्ठा॒ इति॑ शिति॒ऽकण्ठाः॑। दिव॑म्। रु॒द्राः। उप॑श्रिता॒ इत्युप॑ऽश्रिताः। तेषा॑म्। स॒ह॒स्र॒यो॒ज॒न इति॑ सहस्रऽयोज॒ने। अव॑। धन्वा॑नि। त॒न्म॒सि॒ ॥५६ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नीलग्रीवाः शितिकण्ठा दिवँ रुद्रा उपाश्रिताः । तेषाँ सहस्रयोजने व धन्वानि तन्मसि ॥
स्वर रहित पद पाठ
नीलग्रीवा इति नीलऽग्रीवाः। शितिकण्ठा इति शितिऽकण्ठाः। दिवम्। रुद्राः। उपश्रिता इत्युपऽश्रिताः। तेषाम्। सहस्रयोजन इति सहस्रऽयोजने। अव। धन्वानि। तन्मसि॥५६॥
विषय - পুনস্তমেব বিষয়মাহ ॥
পুনঃ সেই বিষয় পরবর্ত্তী মন্ত্রে বলা হইয়াছে ।
पदार्थ -
পদার্থঃ–হে মনুষ্যগণ! যেমন আমরা যাহারা (নীলগ্রীবাঃ) কন্ঠে নীলবর্ণযুক্ত (শিতিকণ্ঠা) তীক্ষ্ন বা শ্বেত কণ্ঠ সম্পন্ন (দিবস্) সূর্য্যকে বিদ্যুৎ যেমন তেমন (উপশ্রিতাঃ) আশ্রিত (রুদ্রাঃ) জীব বা বায়ু আছে (তেষাম্) তাহাদের উপযোগ দ্বারা (সহস্রয়োজনে) অসংখ্য যোজন যুক্ত দেশে (ধন্বানি) শস্ত্রাদির (অব, তন্মসি) বিস্তার করি সেইরূপ তোমরাও কর ॥ ৫৫ ॥
भावार्थ - ভাবার্থঃ–বিদ্বান্দিগের উচিত যে, অগ্নিস্থ বায়ু এবং জীবকে জান এবং উপযোগে আনিয়া আগ্নেয়াদি অস্ত্র সকলকে সিদ্ধ করিবে ॥ ৫৬ ॥
मन्त्र (बांग्ला) - নীল॑গ্রীবাঃ শিতি॒কণ্ঠা॒ দিব॑ꣳরু॒দ্রাऽউপ॑শ্রিতাঃ ।
তেষা॑ᳬं সহস্রয়োজ॒নেऽব॒ ধন্বা॑নি তন্মসি ॥ ৫৬ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - নীলগ্রীবা ইত্যস্য পরমেষ্ঠী প্রজাপতির্বা দেবা ঋষয়ঃ । বহুরুদ্রা দেবতাঃ ।
নিচৃদার্ষ্যনুষ্টুপ্ ছন্দঃ । গান্ধারঃ স্বরঃ ॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal