यजुर्वेद - अध्याय 17/ मन्त्र 23
ऋषिः - भुवनपुत्रो विश्वकर्मा ऋषिः
देवता - विश्वकर्मा देवता
छन्दः - भुरिगार्षी त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
0
वा॒चस्पतिं॑ वि॒श्वक॑र्माणमू॒तये॑ मनो॒जुवं॒ वाजे॑ऽअ॒द्या हु॑वेम। स नो॒ विश्वा॑नि॒ हव॑नानि जोषद् वि॒श्वश॑म्भू॒रव॑से सा॒धुक॑र्मा॥२३॥
स्वर सहित पद पाठवा॒चः। पति॑म्। वि॒श्वक॑र्माण॒मिति॑ वि॒श्वऽक॑र्माणम्। ऊ॒तये॑। म॒नो॒जुव॒मिति॑ मनः॒ऽजुव॑म्। वाजे॑। अ॒द्य। हु॒वे॒म॒। सः। नः॒। विश्वा॑नि। हव॑नानि। जो॒ष॒त्। वि॒श्वश॑म्भू॒रिति॑ वि॒श्वऽश॑म्भूः। अव॑से। सा॒धुक॒र्मेति॑ सा॒धुऽक॑र्मा ॥२३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
वाचस्पतिँविश्वकर्माणमूतये मनोजुवँवाजेऽअद्या हुवेम । स नो विश्वानि हवनानि जोषद्विश्वशम्भूरवसे साधुकर्मा ॥
स्वर रहित पद पाठ
वाचः। पतिम्। विश्वकर्माणमिति विश्वऽकर्माणम्। ऊतये। मनोजुवमिति मनःऽजुवम्। वाजे। अद्य। हुवेम। सः। नः। विश्वानि। हवनानि। जोषत्। विश्वशम्भूरिति विश्वऽशम्भूः। अवसे। साधुकर्मेति साधुऽकर्मा॥२३॥
विषय - विश्वशम्भूः - साधुकर्मा
पदार्थ -
१. (वाचस्पतिम्) = वाणी के पति, वेदज्ञान के स्वामी (विश्वकर्माणम्) = सब कर्मों को करानेवाले अथवा इस संसाररूप कर्मवाले, सृष्टि के निर्माता (मनोजुवम्) = सबके मनों में स्थित होकर प्रेरणा देनेवाले प्रभु को (ऊतये) = रक्षा के लिए-आधि-व्याधियों से बचने के लिए तथा (वाजे) = शक्ति-प्राप्ति के निमित्त (अद्या) = आज (हुवेम) = पुकारते हैं। [क] प्रभु वेदज्ञान के पति हैं, उस प्रभु से ही हम सब ज्ञान प्राप्त करनेवाले बनेंगे। [ख] वे प्रभु (विश्वकर्मा) = हैं, हमें भी कर्म करने की सब शक्ति प्रभु से ही प्राप्त होती है। [ग] (मनोजुवम्) = हृदयस्थ रूपेण वे प्रभु मुझे सदा प्रेरणा प्राप्त करा रहे हैं। [घ] यदि हम इस प्रेरणा को सुनेंगे तो अवश्य आधि-व्याधियों से बचेंगे और शक्ति को प्राप्त करेंगे [ऊतये, वाजे ] । २. (सः) = वे प्रभु (नः) = हमारे (विश्वानि) = सब (हवनानि) = आह्वानों को (जोषत्) = प्रीतिपूर्वक सेवन करें, अर्थात् हमारी पुकार को सुनें । ३. (विश्वशम्भूः) = वह सारे संसार का कल्याण करनेवाले हैं । ४. (अवसे) = वे प्रभु अन्नादि प्रापण के द्वारा हमारी रक्षा करते हैं । ५. (साधुकर्मा) = वे प्रभु सदा उत्तम व सिद्ध कर्मोंवाले हैं। प्रभु का उपासक बनकर मैं भी 'साधुकर्मा' बन पाऊँ ।
भावार्थ - भावार्थ - प्रभु की उपासना से मेरा जीवन शान्त होगा, मेरा योगक्षेम ठीक चलेगा [अवसे] मेरे कर्म सदा उत्तम व सफलतावाले होंगे।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal