Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 17/ मन्त्र 35
    ऋषिः - अप्रतिरथ ऋषिः देवता - इन्द्रो देवता छन्दः - आर्षी त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः
    0

    सऽइषु॑हस्तैः॒ स नि॑ष॒ङ्गिभि॑र्व॒शी सꣳस्र॑ष्टा॒ स युध॒ऽइन्द्रो॑ ग॒णेन॑। स॒ꣳसृ॒ष्ट॒जित् सो॑म॒पा बा॑हुश॒र्ध्युग्रध॑न्वा॒ प्रति॑हिताभि॒रस्ता॑॥३५॥

    स्वर सहित पद पाठ

    सः। इषु॑हस्तै॒रितीषु॑ऽहस्तैः। सः। नि॒ष॒ङ्गिभि॒रिति॑ निष॒ङ्गिऽभिः॑। व॒शी। सस्र॒ष्टेति॒ सम्ऽस्र॑ष्टा। सः। युधः॑। इन्द्रः॑। ग॒णेन॑। स॒ꣳसृ॒ष्ट॒जिदिति॑ सꣳसृष्ट॒ऽजित्। सो॒म॒पा इति॑ सोम॒ऽपाः। बा॒हु॒श॒र्द्धीति॑ बाहुऽशर्द्धी। उ॒ग्रध॒न्वेत्यु॒ग्रऽध॑न्वा। प्रति॑हिताभि॒रिति॒ प्रति॑ऽहिताभिः। अस्ता॑ ॥३५ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    सऽइषुहस्तैः स निषङ्गिभिर्वशी सँस्रष्टा स युधऽइन्द्रो गणेन । सँसृष्टजित्सोमपा बाहुशर्ध्युग्रधन्वा प्रतिहिताभिरस्ता ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    सः। इषुहस्तैरितीषुऽहस्तैः। सः। निषङ्गिभिरिति निषङ्गिऽभिः। वशी। सस्रष्टेति सम्ऽस्रष्टा। सः। युधः। इन्द्रः। गणेन। सꣳसृष्टजिदिति सꣳसृष्टऽजित्। सोमपा इति सोमऽपाः। बाहुशर्द्धीति बाहुऽशर्द्धी। उग्रधन्वेत्युग्रऽधन्वा। प्रतिहिताभिरिति प्रतिऽहिताभिः। अस्ता॥३५॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 17; मन्त्र » 35
    Acknowledgment

    पदार्थ -
    १. (सः) = वह 'अप्रतिरथ' अद्वितीय योद्धा (इषुहस्तै:) = प्रेरणारूप हाथों से, अर्थात् प्रभु की प्रेरणा के अनुसार कार्य करनेवाले हाथों से और (सः) = वह (निषङ्गिभिः) = अनासक्ति [नि-सङ्ग] - रूप अस्त्रों से युक्त हुआ हुआ २. (वशी) = अपनी इन्द्रियों को पूर्णरूप से वश में करनेवाला तथा ३. (गणेन संस्रष्टा) = [गण संख्याने] संख्यान व चिन्तन से सदा संसृष्ट रहनेवाला, अर्थात् सदा चिन्तनशील अथवा (गणेन संस्रष्टा) = सारी समाज के साथ मिलकर चलनेवाला ४. (सः युधः) = वह निरन्तर युद्ध करनेवाला (इन्द्रः) = इन्द्रियों का अधिष्ठाता जीव ५. (संसृष्टजित्) = विषयेन्द्रिय- सम्पर्क को जीतनेवाला होता है। ६. विषयेन्द्रिय-सम्पर्क को जीतकर यह ('सोमपा') = सोम का पान करनेवाला होता है। अपनी वीर्यशक्ति की रक्षा करता है। ७. (बाहुशर्धी) = सोम-रक्षण से यह बाहुबल से युक्त होता है [शर्ध: - बलम्] इसकी भुजाओं में शक्ति होती है। ८. और यह (उग्रधन्वा) = [उग्र- उदात्त] उत्कृष्ट प्रणव- ओम्-रूप धनुष को धारण करता है। 'तज्जपस्तदर्थभावनम्' ओ३म् का ही जप करता है, ओ३म् के ही अर्थ का भावन करता है। ९. और अब यह (प्रतिहिताभिः) = [प्रत्याहृतिभिः] इन्द्रियों को विषयों से वापस लाने के द्वारा (अस्ता) = कामादि शत्रुओं को सुदूर फेंकनेवाला होता है। इन्द्रियों को वापस लाता है, शत्रुओं को दूर फेंकता है।

    भावार्थ - भावार्थ- प्रभु कृपा से हम 'असङ्ग - शस्त्र' से संसार वृक्ष का छेदन कर सकें। इन्द्रियों के प्रत्याहार से वासनाओं को दूर करनेवाले बनें।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top