यजुर्वेद - अध्याय 33/ मन्त्र 69
अद॑ब्धेभिः सवितः पा॒युभि॒ष्ट्वꣳ शि॒वेभि॑र॒द्य परि॑ पाहि नो॒ गय॑म्।हिर॑ण्यजिह्वः सुवि॒ताय॒ नव्य॑से॒ रक्षा॒ माकि॑र्नोऽअ॒घश॑ꣳसऽ ईशत॥६९॥
स्वर सहित पद पाठअद॑ब्धेभिः। स॒वित॒रिति॑ सवितः। पा॒युभि॒रिति॑ पा॒युभिः॑। त्वम्। शि॒वेभिः॑। अ॒द्य। परि॑। पा॒हि॒। नः॒। गयम् ॥ हिर॑ण्यजिह्व इति॒ हिर॑ण्यऽजिह्वः। सु॒विताय॑। नव्य॑से। र॒क्ष॒। माकिः॑ नः॒। अ॒घशं॑सः। ई॒श॒त॒ ॥६९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अदब्धेभिः सवितः पायुभिष्ट्वँ शिवेभिरद्य परि पाहि नो गयम् । हिरण्यजिह्वः सुविताय नव्यसे रक्षा माकिर्ना अघशँस ईशत ॥
स्वर रहित पद पाठ
अदब्धेभिः। सवितरिति सवितः। पायुभिरिति पायुभिः। त्वम्। शिवेभिः। अद्य। परि। पाहि। नः। गयम्॥ हिरण्यजिह्व इति हिरण्यऽजिह्वः। सुविताय। नव्यसे। रक्ष। माकिः नः। अघशंसः। ईशत॥६९॥
विषय - बड़े राजा और परमेश्वर की स्तुति । अन्य अधिकारियों के कर्तव्य ।
भावार्थ -
सूर्य जिस प्रकार (अदब्धेभिः) नष्ट न होने वाली, सुखकारी (पायुभिः) पवित्रकारी, पालन में समर्थ किरणों से हम ( गयम् ) गृह प्राण और देह की रक्षा करता है और जिस प्रकार अग्नि (हिरण्यजिह्वः नव्य से) सुवर्ण के समान दीप्ति वाली जिह्वा, ज्वाला से सदा नये-नये सुख प्रदान करता है । हे ( सवितः ) सबके प्रेरक, उत्तम कर्मों और राज्य प्रबन्धों के उत्पादक, विद्वन् ! राजन् ! तू (अदब्धेभिः) अखण्डित, स्थिर, जिनको कोई भंग न कर सके ऐसे (शिवेभिः) कल्याणकारी (पायुभिः) रक्षण पालन करने के उपायों से (अद्य) आज और सदा (न: गयम् ) हमारे गृह, पुत्र, कलत्रादि की भी (परिपाहि ) रक्षा कर । तू (हिरण्य-ह्वः) हित और हृदय को उत्तम लगने वाली वाणी से युक्त, अथवा हिरण्य के समान सदा उज्वल, खरी, सत्य वाणी बोलने हारा होकर ( नव्य से) सदा नये, मनोहर (सुविताय ) उत्तम ऐश्वर्य और ज्ञान प्राप्त करने के लिये ( रक्ष ) हमारी रक्षा कर । ( नः ) हम पर ( अघशंसः ) पापकर्म की बात कहने वाला ( माकि: ईशत ) कोई शासन न करे । " हिरण्यजिह्नः ' - हिरण्यं हितरमणं भवतीति वा, हृदयरमणं भवतीति वा । निरु० २ । १० ॥ जिह्वेति वाङ्नाम । निघ० १ । ११ ॥ हिरण्यवद् अविचला जिह्वा यस्य । सत्यावाक् । यद्वा हिरण्या हिता रमणीया च जिह्वा ज्वाला वाणी वा यस्येति । म०, द० सत्यावाक् । उ० ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाज ऋषिः । सविता देवता । निचृत् जगती । निषादः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal