यजुर्वेद - अध्याय 15/ मन्त्र 61
ऋषिः - मधुच्छन्दा ऋषिः
देवता - इन्द्रो देवता
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
3
इन्द्रं॒ विश्वा॑ऽअवीवृधन्त्समु॒द्रव्य॑चसं॒ गिरः॑। र॒थीत॑मꣳ र॒थीनां॒ वाजा॑ना॒ सत्प॑तिं॒ पति॑म्॥६१॥
स्वर सहित पद पाठइन्द्र॑म्। विश्वाः॑। अ॒वी॒वृ॒ध॒न्। स॒मु॒द्रव्य॑चस॒मितिं॑ समु॒द्रऽव्य॑चसम्। गिरः॑। र॒थीत॑मम्। र॒थित॑म॒मिति॑ र॒थिऽत॑मम्। र॒थीना॑म्। र॒थिना॒मितिं॑ र॒थिऽना॑म्। वाजा॑नाम्। सत्प॑ति॒मिति॒ सत्ऽप॑तिम्। पति॑म् ॥६१ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्रँविश्वाऽअवीवृधन्त्समुद्रव्यचसङ्गिरः रथीतमँ रथीनाँवाजानाँसत्पतिम्पतिम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
इन्द्रम्। विश्वाः। अवीवृधन्। समुद्रव्यचसमितिं समुद्रऽव्यचसम्। गिरः। रथीतमम्। रथितममिति रथिऽतमम्। रथीनाम्। रथिनामितिं रथिऽनाम्। वाजानाम्। सत्पतिमिति सत्ऽपतिम्। पतिम्॥६१॥
विषय - पुढील मंत्रातही तोच विषय (गृहाश्रमाची कर्तव्ये) विशद केला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ : (विश्वा:) (गिर:) विद्या आणि सुशिक्षा युक्त वाणी असलेल्या (विद्वान आणि सुजाण सर्व नागरिकांनी) (समुद्रव्यचसम्) आकाशाप्रमाणे (विशाल राज्य असलेल्या आपल्या राजाचा आपल्या उत्साहपूर्ण वाणीने उत्साह वाढवावा) (रथीनाम्) शूरांमध्ये (रथीतमम्) सर्वोत्तम शूरवीराला (वाजानाम्) ज्ञानी-विज्ञाननी पुरुषांच्या (सत्यतिम्) सत्य व्यवहारांचा, विद्वानांचा आणि प्रजाजनांचा (पतिम्) रक्षक असलेल्या (इन्द्रम्) परमसंपत्तिशाली सभाध्यक्ष राजाला (विद्वान, सुजाण नागरिकांनी प्रशंसामय वचनांनी) (अवीवृधन्) उत्साहित करावे. ॥61॥
भावार्थ - भावार्थ - राज पुरुषांनी आणि प्रजाजनांनी राजधर्माचे पालन करणार्या, ईश्वराप्रमाणे न्याय व शासन करणार्या सभापती राजाला नेहमी प्रोत्साहन देत राहावे. त्याप्रमाणे सभाध्यक्ष राजाचेही कर्तव्य आहे की त्याने राजपुरुषांचा आणि प्रजेचा उत्साह वाढवावा. ॥61॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal