Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 25/ मन्त्र 5
    ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः देवता - इन्द्रादयो देवताः छन्दः - स्वराड् विकृतिः स्वरः - मध्यमः
    5

    इ॒न्द्रा॒ग्न्योः प॑क्ष॒तिः सर॑स्वत्यै॒ निप॑क्षतिर्मि॒त्रस्य॑ तृ॒तीया॒ऽपां च॑तु॒र्थी निर्ऋ॑त्यै पञ्च॒म्यग्नीषोम॑योः ष॒ष्ठी स॒र्पाणा॑ सप्त॒मी विष्णो॑रष्ट॒मी पू॒ष्णो न॑व॒मी त्वष्टु॑र्दश॒मीन्द्र॑स्यैकाद॒शी वरु॑णस्य द्वाद॒शी य॒म्यै त्र॑योद॒शी द्यावा॑पृथि॒व्योर्दक्षि॑णं पा॒र्श्वं विश्वे॑षां दे॒वाना॒मुत्त॑रम्॥५॥

    स्वर सहित पद पाठ

    इ॒न्द्रा॒ग्न्योः। प॒क्ष॒तिः। सर॑स्वत्यै। निप॑क्षति॒रि॒ति॒ निऽप॑क्षतिः। मि॒त्रस्य॑। तृ॒तीया॑। अ॒पाम्। च॒तु॒र्थी। निर्ऋ॑त्या॒ऽइति॒ निःऽऋ॑त्यै। प॒ञ्च॒मी। अ॒ग्नीषोम॑योः। ष॒ष्ठी। स॒र्पाणा॑म्। स॒प्त॒मी। विष्णोः॑। अ॒ष्ट॒मी। पू॒ष्णः। न॒व॒मी। त्वष्टुः॑। द॒श॒मी। इन्द्र॑स्य। ए॒का॒द॒शी। वरु॑णस्य। द्वा॒द॒शी। य॒म्यै। त्र॒यो॒द॒शीति॑ त्रयःऽद॒शी। द्यावा॑पृथि॒व्योः। दक्षि॑णम्। पा॒र्श्वम्। विश्वे॑षाम्। दे॒वाना॑म्। उत्त॑रम् ॥५ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    इन्द्राग्न्योः पक्षति सरस्वत्यै निपक्षतिर्मित्रस्य तृतीयापाञ्चतुर्थी निरृत्यै पञ्चम्यग्नीषोमयोः षष्ठी सर्पाणाँ सप्तमी विष्णोरष्टमी पूष्णो नवमी त्वष्टुर्दशमीन्द्रस्यैकादशी वरुणस्य द्वादशी यम्यै त्रयोदशी द्यावापृथव्योर्दक्षणम्पार्श्वं विश्वेषान्देवानामुत्तरम् ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    इन्द्राग्न्योः। पक्षतिः। सरस्वत्यै। निपक्षतिरिति निऽपक्षतिः। मित्रस्य। तृतीया। अपाम्। चतुर्थी। निर्ऋत्याऽइति निःऽऋत्यै। पञ्चमी। अग्नीषोमयोः। षष्ठी। सर्पाणाम्। सप्तमी। विष्णोः। अष्टमी। पूष्णः। नवमी। त्वष्टुः। दशमी। इन्द्रस्य। एकादशी। वरुणस्य। द्वादशी। यम्यै। त्रयोदशीति त्रयःऽदशी। द्यावापृथिव्योः। दक्षिणम्। पार्श्वम्। विश्वेषाम्। देवानाम्। उत्तरम्॥५॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 25; मन्त्र » 5
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे मनुष्यांनो, तुम्ही (इन्द्राग्न्योः) पवन आणि अग्नी यांची (पक्षतिः) (गणितशास्त्रात सर्वत्र उपयुक्त अशी सर्व संख्यांचे मूळ म्हणजे एक) वा प्रथमा (तिथी) आहे, असे जाणा तसेच (सरस्वत्यै) वाणीसाठी (निपक्षतिः) निश्‍चित संख्येची मूळ संख्या म्हणजे दोन वा द्वितीया संख्या आहे, हे जाणा. तसेच (मित्रस्य) मित्राची संख्या (तृतीया) तिसरी वा तीन (अपाम्) जलाची संख्या चार वा चतुर्थी (निर्ऋत्य) भूमीची (पञ्चमी) पाचवी, (अग्नीषोमयोः) शीत वा उष्ण काळ उत्पन्न करणार्‍या जल व अग्नीची संख्या (षष्ठी) सहा (वा तिथी षष्ठी) आहे, हे जाणून घ्या. (सर्पाणाम्) सापांची संख्या (सप्तमी) सप्तमी व (विष्णोः) व्यापक ईश्‍वराची (अष्टमी) अष्टमी आहे, हे जाणून घ्या. (पूष्णः) पोषक मनुष्याची संख्या (नवमी) नवमी आणि (त्वष्टुः) उत्तम प्रगतिशील मनुष्याची संख्या वा तिथी (दशमी) दशमी आहे, हे जाणा. (इन्द्रस्य) जीवात्म्याची (एकादशी) एकादशी (वरूणस्य) श्रेष्ठ जनाची संख्या (द्वादशी) द्वादशी असून (यम्यै) न्याय करणार्‍याच्या पत्नीची संख्या (त्रयोदशी) त्रयोदशी आहे, हे जाणून घ्या. (वा त्याच्या तेरावी क्रिया असते) (द्यावापृथिव्योः) प्रकाश आणि भूमीसाठी (दक्षिणम्) दक्षिण (पार्श्‍वम्) बाजूला स्थान आणि (विश्‍वेषाम्) सर्व (देवानाम्) विद्वानांसाठी (उत्तरम्) उत्तर दिशेकडे स्थान आहे, असे जाणा. ॥5॥

    भावार्थ - भावार्थ - मनुष्यांचे कर्तव्य आहे की वर वर्णित पदार्थाचे विशेष ज्ञान प्राप्त करून, त्याप्रमाणे अनेक प्रयोगादी करून प्रत्यक्ष क्रिया करावी (कोणत्या वस्तूपासून कोणता लाभ घ्यावा, हे ठरवून) आपली कामे यशस्वी करावीत ॥5॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top