English
यजुर्वेद - अध्याय 21/ मन्त्र 32
ऋषिः - स्वस्त्यात्रेय ऋषिः
देवता - सरस्वत्यादयो देवताः
छन्दः - विराडतिधृतिः
स्वरः - षड्जः
5
होता॑ यक्षदि॒डेडि॒तऽआ॒ जु॒ह्वा॑नः॒ सर॑स्वती॒मिन्द्रं बले॑न व॒र्धय॑न्नृष॒भेण॒ गवे॑न्द्रि॒यम॒श्विनेन्द्रा॑य भेष॒जं यवैः॑ क॒र्कन्धु॑भि॒र्मधु॑ ला॒जैर्न मास॑रं॒ पयः॒ सोमः॑ परि॒स्रुता॑ घृ॒तं मधु॒ व्यन्त्वाज्य॑स्य॒ होत॒र्यज॑॥३२॥
स्वर सहित पद पाठहोता॑। य॒क्ष॒त्। इ॒डा। ई॒डि॒तः। आ॒जुह्वा॑न॒ इत्या॒ऽजुह्वा॑नः। सर॑स्वतीम्। इन्द्र॑म्। बले॑न। व॒र्धय॑न्। ऋ॒ष॒भेण॑। गवा॑। इ॒न्द्रि॒यम्। अ॒श्विना॑। इन्द्रा॑य। भे॒ष॒जम्। यवैः॑। क॒र्कन्धु॑भि॒रिति॑ क॒र्कन्धु॑ऽभिः। मधु॑। ला॒जैः। न। मास॑रम्। पयः॑। सोमः॑। प॒रि॒स्रुतेति॑ परि॒ऽस्रुता॑। घृ॒तम्। मधु॑। व्यन्तु॑। आज्य॑स्य। होतः॑। यज॑ ॥३२ ॥
स्वर रहित मन्त्र
होता यक्षदिडेडितऽआजुह्वानः सरस्वतीमिन्द्रम्बलेन वर्धयन्नृषभेण गवेन्द्रियमश्विनेन्द्राय भेषजँयवै र्कर्कन्धुभिर्मधु लाजैर्न मासरम्पयः सोमः परिस्रुता घृतम्मधु व्यन्त्वाज्यस्य होतर्यज ॥
स्वर रहित पद पाठ
होता। यक्षत्। इडा। ईडितः। आजुह्वान इत्याऽजुह्वानः। सरस्वतीम्। इन्द्रम्। बलेन। वर्धयन्। ऋषभेण। गवा। इन्द्रियम्। अश्विना। इन्द्राय। भेषजम्। यवैः। कर्कन्धुभिरिति कर्कन्धुऽभिः। मधु। लाजैः। न। मासरम्। पयः। सोमः। परिस्रुतेति परिऽस्रुता। घृतम्। मधु। व्यन्तु। आज्यस्य। होतः। यज॥३२॥
विषय - पुनश्च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (होतः) हवन करणाऱ्या मनुष्या, (हे यजमान) ज्याप्रमाणे (इडा) प्रशंसनीय वाणीद्वारे (ईडित) प्रशंसा प्राप्त करणारा (वा स्तुती केला जाणारा) आणि (आजुह्वानः) सम्मानपूर्वक आमंत्रित केलेला (होता) एक श्रेष्ठ माणूस (बलेन) आपल्या सामर्थ्याने (सरस्वतीम्) उत्तम वाणी (वा मधुर भाषण) व (इन्द्रम्) ऐश्वर्य प्राप्त करतो (समाजातील प्रतिष्ठित व लोकप्रिय मनुष्य अधिक सम्मानित व ऐश्वर्यसंपन्न होतो) (तद्वत तूही यज्ञाद्वारे सम्मानित हो) तसेच जसे (ऋषभेण) चगांगरात जुंपण्यास योग्य अशा (गवा) बैलाद्वारे (कोणी उद्यमशील कृषक) आपले (इन्द्रियम्) धन आणि (अश्विना) आकाश व भूमी (अधिक सुपीक करतो) तसेच (यवैः) जव आदी धान्याने (कृषक) (इन्द्राय) ऐश्वर्य आणि (भेषजम्) (आपल्या भूमीत) औषधी (वर्द्धयन्‌) वाढवितो, तसेच (कर्कन्धुभिः) बोरफळांशी (मधु) गोड (लाजैः) लाह्याचे जसे (न) (मासरम्) भात (यक्षत्) तयार करावे, त्याप्रमाणे जो याज्ञिक पुरुष वा वैद्य (परिस्रुता) सगळीकडून पिळून आणलेल्या विविध उपयोगीरसांशी (सोमः) विविध औषधींचे तसेच (पयः) रसांचे (घृतम्) तुपाचे आणि (मधु) मधाचे (व्यन्तु) मिश्रण करतो, त्यांच्यासह हे यजमान, तूदेखील (आज्यस्य) तुपाने (यज) हवन कर (घृतादी हव्य पदार्थांनी यज्ञ कर) ॥32॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. मनुष्याने ब्रह्मचर्याद्वारे शारिरीक व आत्मिक बळ वाढवावे, विद्वानांची सेवा करून विद्या प्राप्त करावी, तसेच आपल्या पुरुषार्थाने ऐवर्य संपादित करावे. अशाप्रकारे पथ्यसेवनासह औषध सेवन करून रोगांचे निवारण करावे आणि सदैव नीरोग राहावे). ॥32॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal