English
यजुर्वेद - अध्याय 21/ मन्त्र 35
ऋषिः - स्वस्त्यात्रेय ऋषिः
देवता - अश्व्यादयो देवताः
छन्दः - भुरिगतिधृतिः
स्वरः - षड्जः
5
होता॑ यक्षत् सु॒पेश॑सो॒षे नक्तं॒ दिवा॒श्विना॒ सम॑ञ्जाते॒ सर॑स्वत्या॒ त्विषि॒मिन्द्रे॒ न भे॑ष॒जꣳ श्ये॒नो न रज॑सा हृ॒दा श्रि॒या न मास॑रं॒ पयः॒ सोमः॑ परि॒स्रुता घृ॒तं मधु॒ व्यन्त्वाज्य॑स्य॒ होत॒र्यज॑॥३५॥
स्वर सहित पद पाठहोता॑। य॒क्ष॒त्। सु॒पेश॒सेति॑ सु॒ऽपेश॑सा। उ॒षेऽइत्यु॒षे। नक्त॑म्। दिवा॑। अ॒श्विना॑। सम्। अ॒ञ्जा॒ते॒ऽइत्य॑ञ्जाते। सर॑स्वत्या। त्विषि॑म्। इन्द्रे॑। न। भे॒ष॒जम्। श्ये॒नः। न। रज॑सा। हृ॒दा। श्रि॒या। न। मास॑रम्। पयः॑। सोमः॑। प॒रि॒स्रुतेति॑ परि॒ऽस्रुता॑। घृ॒तम्। मधु॑। व्यन्तु॑। आज्य॑स्य। होतः॑। यज॑ ॥३५ ॥
स्वर रहित मन्त्र
होता यक्षत्सुपेशसोषे नक्तन्दिवाश्विना समञ्जति सरस्वत्या त्विषिमिन्द्रे न भेषजँ श्येनो न रजसा हृदा श्रिया न मासरम्पयः सोमः परिस्रुता घृतम्मधु व्यन्त्वास्य होतर्यज ॥
स्वर रहित पद पाठ
होता। यक्षत्। सुपेशसेति सुऽपेशसा। उषेऽइत्युषे। नक्तम्। दिवा। अश्विना। सम्। अञ्जातेऽइत्यञ्जाते। सरस्वत्या। त्विषिम्। इन्द्रे। न। भेषजम्। श्येनः। न। रजसा। हृदा। श्रिया। न। मासरम्। पयः। सोमः। परिस्रुतेति परिऽस्रुता। घृतम्। मधु। व्यन्तु। आज्यस्य। होतः। यज॥३५॥
विषय - पुनश्च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (होतः) देणाऱ्या (दान करण्याची वृत्ती असणाऱ्या) माणसा, (ऐक), ज्याप्रमाणे एक (सुपेशसा) सुंदर रूपवती (षे) कामपूर्ती करणाऱ्या स्त्रिया (पत्नी आपल्या पतीशी संबंध ठेवतात) आणि जसे (नक्तम्) रात्री आणि (दिवा) दिवसा (अश्विना) सूर्य आणि चंद्रमा (एकमेकाशी संबंध ठेवतात) आणि (सरस्वत्या) ज्ञानयुक्त वाणीद्वारा विद्वान लोक (इन्द्रे) ऐश्वर्यवान प्राण्यामधे (प्रेरणा उत्पन्न करतात) तसेच सूर्य आणि चंद्र (त्विषिम्) दीप्ती म्हणजे प्रकाश व (भेषजम्) जल यांना (समज्जाते) चांगल्याप्रकारे प्रकट करतात (तद्वत हे दानी मनुष्या) त्या रूपवती पत्नी, सूर्य, चंद्र आणि विद्वाना (न) प्रमाणे, तसेच (रजसा) लोका (लोकांतरापर्यंत दूर-दूरपर्यंत) (श्येनः) विशेष ज्ञानी विद्वानां (न) प्रमाणे तसेच (होता) एक स्वीकारणारा मनुष्य (श्रिया) धन-संपत्ती आणि शोभा (न) वाढवितो अथवा (हृदा) मनापासून (मासरम्) भात अथवा चांगले सुसंस्कृत भोज्य पदार्थ (यक्षत्) तयार करतो, (त्याप्रमाणे तुम्हीही करा) तसेच (परिस्रुता) सर्व ठिकांणांहून आणलेल्या रसांशी (पयः) सर्व औषधीच्या रसांचे (सोमः) आणि सर्व औषधींचे (घृतम्) व तुपाचे आणि (मधु) मधाचे व्यन्तु) जो माणूस संकलन करतो) त्या माणसांजवळ राहून, हे होता यजमान, तूही (आज्यस्य) तुपाचा (यज) हवन कर ॥35॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा आणि वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहेत. (परमेश्वर आदेश देत आहे की) हे मनुष्यांनो, ज्याप्रमाणे सूर्यचंद्र रात्रंदिवस जगाला प्रकाश देतात, आणि एक सुंदर रूपयौवन संपन्न धर्मपत्नी आपल्या पतीशी सेवा करते, तसेच जसा एक पाकविद्या जाणणाऱ्या जाणकार माणूस लोकांचा पाकविद्येविषयी उपदेश करतो, त्याप्रमाणे तुम्ही सर्वांना (प्रेरणा व उत्साह देऊन) सर्व हितकर कर्म करा आणि आपले भोजनाच्या वस्तू स्वादिष्ट बनवा) ॥35॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal