English
यजुर्वेद - अध्याय 21/ मन्त्र 59
ऋषिः - स्वस्त्यात्रेय ऋषिः
देवता - अग्न्यादयो देवताः
छन्दः - अष्टिः
स्वरः - मध्यमः
2
अ॒ग्निम॒द्य होता॑रमवृणीता॒यं यज॑मानः॒ पच॒न् पक्तीः॒ पच॑न् पुरो॒डाशा॑न् ब॒ध्नन्न॒श्विभ्यां॒ छाग॒ꣳ सर॑स्वत्यै मे॒षमिन्द्रा॑यऽऋष॒भꣳ सु॒न्वन्न॒श्विभ्या॒ सर॑स्वत्या॒ऽइन्द्रा॑य सु॒त्राम्णे॑ सुरासो॒मान्॥५९॥
स्वर सहित पद पाठअ॒ग्निम्। अ॒द्य। होता॑रम्। अ॒वृणी॒त॒। अ॒यम्। यज॑मानः। पच॑न्। पक्तीः॑। पच॑न्। पु॒रो॒डाशा॑न्। ब॒ध्नन्। अ॒श्विभ्या॒मित्य॒श्विऽभ्या॑म्। छाग॑म्। सर॑स्वत्यै। मे॒षम्। इन्द्रा॑य। ऋ॒ष॒भम्। सु॒न्वन्। अ॒श्विभ्या॒मित्य॒श्विऽभ्या॑म्। सर॑स्वत्यै। इन्द्रा॑य। सु॒त्राम्ण॒ इति सु॒ऽत्राम्णे॑। सु॒रा॒सो॒मानिति॑ सुराऽसो॒मान् ॥५९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्निमद्य होतारमवृणीतायँयजमानः पचन्पक्तीः पचन्पुरोडाशान्बध्नन्नश्विभ्याञ्छागँ सरस्वत्यै मेषमिन्द्रायऽऋषभँ सुन्वन्नश्विभ्याँ सरस्वत्याऽइन्द्राय सुत्राम्णे सुरासोमान् ॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्निम्। अद्य। होतारम्। अवृणीत। अयम्। यजमानः। पचन्। पक्तीः। पचन्। पुरोडाशान्। बध्नन्। अश्विभ्यामित्यश्विऽभ्याम्। छागम्। सरस्वत्यै। मेषम्। इन्द्राय। ऋषभम्। सुन्वन्। अश्विभ्यामित्यश्विऽभ्याम्। सरस्वत्यै। इन्द्राय। सुत्राम्ण इति सुऽत्राम्णे। सुरासोमानिति सुराऽसोमान्॥५९॥
विषय - पुन्हा, पुढील मंत्रात तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे मनुष्यांनो, ज्याप्रमाणे (अयम्) हा (यजमानः) यज्ञ करणारा (पक्तीः) पचनासाठी विविध अन्नप्रकार (पचन्) तयार करतो आणि (पुरोडाशान्) यज्ञादी कार्यासाठी आवश्यक पाकपदार्थ (पचन्) तयार करतो आणि (होतारम्) सुख देणाऱ्या (अग्निम्) अग्नीचा (अवृणीत) स्वीकार करतो. (यज्ञाग्नीमधे त्या वस्तूंची आहुती देतो) (तसे तुम्हीही करा) तसेच ज्याप्रमाणे (अश्विभ्याम्‌) प्राण आणि अपान शक्तीसाठी (छागम्) शेळीचे आणि (सरस्वत्यै) विशेष ज्ञानयुक्त वारीसाठी (मेषम्) मेंढीचे (पालन करतात) आणि (इन्द्राय) परम संपत्ती मिळविण्यासाठी (ऋषभम्) बैलाला (बध्नन्) बांधतात (पाळतात) अथवा ज्याप्रमाणे लोक (अश्विभ्याम्‌) प्राण, अपानासाठी, (सरस्वत्यै) विशेष ज्ञानयुक्त वाणीसाठी व (सुत्राम्णे) उत्तमप्रकारे रक्षण करणाऱ्या (इन्द्राय) राजासाठी (सुरासोमान्) उत्तम रसयुक्त पदार्थांचे (सुन्वन्) सार काढतात (व तो पुष्टिकारक रस राजा आणि वीरजनांना देतात) त्याप्रमाणे हे (सामान्यजनांनो) तुम्ही देखील करा. (शेळी, मेंढी, बैल आदी उपयोगी पशूंचे पालन आणि पुष्टि कारक वनस्पतिरसांचे सेवन सर्वांनी अवश्य करावे) ॥59॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा व वाचकलुप्तोपमा हे मनुष्यांनो, ज्याप्रमाणे पदार्थांचे मिश्रण करणारे वैद्य अपान शक्तीसाठी शेळीचे दूध, वाणीवृद्धीसाठी मेंढीचे दूध रोग्यास देतात तसेच जे लोक समृद्धीसाठी बैल आदी पाळतात, रोगनिवारणासाठी औषधीसंग्रह करतात, उत्तम पौष्टिक अन्न सेवन करतात आणि या सर्व उपायांद्वारे शक्तीमान होऊन दुष्टांना व शत्रूंना कैद करतात, ते अवश्यमेव परम ऐश्वर्यवान्‌) होतात ॥59॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal