यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 1
ऋषिः - आङ्गिरस ऋषिः
देवता - बृहस्पतिस्सोमो देवता
छन्दः - आर्ची पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
0
उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽस्यादि॒त्येभ्य॑स्त्वा। विष्ण॑ऽउरुगायै॒ष ते॒ सोम॒स्तꣳ र॑क्षस्व॒ मा त्वा॑ दभन्॥१॥
स्वर सहित पद पाठउ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। आ॒दि॒त्येभ्यः॑। त्वा॒। विष्णो॒ऽइति॒ विष्णो॒। उ॒रु॒गा॒येत्यु॑रुऽगाय। ए॒षः। ते॒। सोमः॑। तम्। र॒क्ष॒स्व॒। मा। त्वा॒। द॒भ॒न् ॥१॥
स्वर रहित मन्त्र
उपयामगृहीतोस्यादित्येभ्यस्त्वा । विष्णऽउरुगायैष ते सोमस्तँ रक्षस्व मा त्वा दभन् ॥
स्वर रहित पद पाठ
उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। आदित्येभ्यः। त्वा। विष्णोऽइति विष्णो। उरुगायेत्युरुऽगाय। एषः। ते। सोमः। तम्। रक्षस्व। मा। त्वा। दभन्॥१॥
विषय - राज पदपर नियुक्त पुरुष का नियन्त्रण तथा अधिकार। पक्षान्तर में विवाहित गृहस्थ को उपदेश ।
भावार्थ -
हे वीर पुरुष ! राजन् ! तू ( उपयामगृहीतः असि ) राज्य- नियम द्वारा बद्ध है । (त्वा ) तुझको ( आदित्येभ्यः ) आदित्य के समान तेजस्वी विद्वानों, ब्राह्मणों और प्रजाओं के लिये नियुक्त करता हूँ । हे ( विष्णो ) विष्णो ! राष्ट्र में व्याप्त शासनवाले ! हे ( उरुगाय ) महान् कीर्त्ति वाले ! (एष) यह ( सोमः )राजा का पद या राष्ट्र (ते) तेरे अधीन है। (तम् ) उसकी रक्षा कर । हे सोम राजन् ! ये आदित्यगण तेजस्वी पुरुष (त्वा) तुझको ( मा दमन ) विनाश न करें ॥ शत० ४ । ३। ५। ६ ॥
आदित्याः ' - आदित्याः वै प्रजाः । तै० १।८।८।१॥ एते वे खलु वादित्या यद् ब्राह्मणाः । तै० १ । १ । ९ । ८ ॥
गृहस्थपक्ष में- हे पुरुष ! तू ( उपयामगृहीतः ) विवाह द्वारा मुझ स्वयं वर कन्या द्वारा स्वीकृत है । तुझे आदित्य के समान तेजस्वी पुत्रों के लिये वरण करती हूं । हे ( विष्णो ) विद्यादि गुणों में प्रविष्ट ! अथवा तुझमें गृहस्थरूप से प्रविष्ट पते ! ( एष ते सोमः ) यह पुत्र गर्भ आदि में स्थित तेरा ही है, इसकी रक्षा कर ( मा त्वा दमन्) तुझे काम आदि व्यसन न सतावें ॥
टिप्पणी -
१ - विष्णुर्देवता । सर्वा ० ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
बृहस्पतिः सोमो विष्णुर्वा देवता। आर्षी पंक्तिः । पञ्चमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal