English
यजुर्वेद - अध्याय 3/ मन्त्र 43
ऋषिः - शंयुर्बार्हस्पत्य ऋषिः
देवता - वास्तुपतिर्देवता
छन्दः - भूरिक् जगती,
स्वरः - निषादः
2
उप॑हूताऽइ॒ह गाव॒ऽउप॑हूताऽअजा॒वयः॑। अथो॒ऽअन्न॑स्य की॒लाल॒ऽउप॑हूतो गृ॒हेषु॑ नः। क्षेमा॑य वः॒ शान्त्यै॒ प्रप॑द्ये शि॒वꣳ श॒ग्मꣳ शं॒योः शं॒योः॥४३॥
स्वर सहित पद पाठउप॑हूता॒ इत्युप॑ऽहूताः। इ॒ह। गावः॑। उप॑हूता॒ इत्युप॑ऽहूताः। अ॒जा॒वयः॑। अथो॒ऽइत्यथो॑। अन्न॑स्य। की॒लालः॑। उप॑हूत॒ इत्युप॑ऽहूतः। गृ॒हेषु॑। नः॒। क्षेमा॑य। वः॒। शान्त्यै॑। प्र॒। प॒द्ये॒। शि॒वम्। श॒ग्मम्। शं॒योरिति॑ श॒म्ऽयोः॑। शं॒योरिति॑ श॒म्ऽयोः॑ ॥४३॥
स्वर रहित मन्त्र
उपहूता इह गाव उपहूता अजावयः । अथो अन्नस्य कीलाल उपहूतो गृहेषु नः । क्षेमाय वः शान्त्यै प्र पद्ये शिवँ शग्मँ शम्योः शम्योः ॥
स्वर रहित पद पाठ
उपहूता इत्युपऽहूताः। इह। गावः। उपहूता इत्युपऽहूताः। अजावयः। अथोऽइत्यथो। अन्नस्य। कीलालः। उपहूत इत्युपऽहूतः। गृहेषु। नः। क्षेमाय। वः। शान्त्यै। प्र। पद्ये। शिवम्। शग्मम्। शंयोरिति शम्ऽयोः। शंयोरिति शम्ऽयोः॥४३॥
विषय - गृहस्थाश्रमातील कर्त्तव्य-कर्मे कशी संपन्न करावीत, याविषयी पुढील मंत्रात उपदेश केला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (हे अतिथीजनहो) (इह) या गृहस्थाश्रमात अथवा या जगात (वः) तुमच्या (शन्त्यै) सुखाकरिता व (नः) आमच्या (क्षेमाय) क्षेत्र आणि रक्षणाकरितां (गृहेषु) ही घरे निवास करण्यास योग्य आहेत. अशा या गृहात (गावः) दूध देणारे गौ आदी पशू (उपहूताः) प्राप्त झालेले आहेत (अजावयः) मेंढरें, शेळ्या आदी पशू (उपहूता) देखील माझ्याकडे आहेत. (अथो) या शिवाय (अन्नस्य) प्राण धारण करण्यास आवश्यक असे (कीलालः) अन्नादी भौज्य पदार्थ (उपहूताः) भरपूर प्रमाणात आहेत. या सर्वांचे संग्रह व रक्षण करणारा मी गृहस्थ आहे. (शंयोः) या घरात शान्ती व सुख नांदत राहण्यासाठी (शिवम्) सर्वांना सुखी आनंदी करण्यासाठी (शग्मम्) मला उत्तमोत्तम सुख व पदार्थ (प्रपद्ये) प्राप्त होत रहावेत, (ही इच्छा बाळगत आहे) ॥43॥
भावार्थ - भावार्थ - गृहस्थजनांसाठी हेच उचित कर्म आहे की त्यानी ईश्‍वराची उपासना करीत व त्याच्या आज्ञेचे पालन करीत गौ, हत्ती, घोडे आदी पाळावेत, भोजनासाठी आवश्यक स्वादिष्ट पदार्थाचा संग्रह करावा आणि या प्रकारे स्वत:चे व इतरांचे रक्षण करीत ज्ञान, धर्म, विद्या आणि पुरूषार्थ यांद्वारे इहलोकात व परलोकासाठी सुखांचा संचय करावा. कोणीही पुरूषार्थ करणे सोडून आळस करू नये. याउलट सर्वांनी पुरूषार्थी व उद्यमशील होऊन धर्ममार्गाने चक्रवर्ती राज्यादी धनांचा संग्रह व त्याचे रक्षण करून उत्तमोत्तम सुख प्राप्त करावेत. जे जसे इथे सांगितले आहे, त्याप्रमाणेच सर्व मनुष्यांनी वागावे, अन्यथा नको. कारण याविपरीत वागणार्‍यांना कदापी सुख मिळत नाही. ॥42॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal