ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 45/ मन्त्र 27
ऋषिः - शंयुर्बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - विराड्गायत्री
स्वरः - षड्जः
स म॑न्दस्वा॒ ह्यन्ध॑सो॒ राध॑से त॒न्वा॑ म॒हे। न स्तो॒तारं॑ नि॒दे क॑रः ॥२७॥
स्वर सहित पद पाठसः । म॒न्द॒स्व॒ । हि । अन्ध॑सः । राध॑से । त॒न्वा॑ । म॒हे । न । स्तो॒तार॑म् । नि॒दे । क॒रः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
स मन्दस्वा ह्यन्धसो राधसे तन्वा महे। न स्तोतारं निदे करः ॥२७॥
स्वर रहित पद पाठसः। मन्दस्व। हि। अन्धसः। राधसे। तन्वा। महे। न। स्तोतारम्। निदे। करः ॥२७॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 45; मन्त्र » 27
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 26; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 26; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनः स राजा कीदृग्भवेदित्याह ॥
अन्वयः
हे विद्वन् ! हि त्वं तन्वा महे राधसेऽन्धसो मन्दस्वा निदे स्तोतारं न करस्तस्मात् स भवाञ्जनप्रियोऽस्ति ॥२७॥
पदार्थः
(सः) (मन्दस्वा) आनन्दाऽऽनन्दय वा। अत्र संहितायामिति दीर्घः। (हि) यतः (अन्धसः) अन्नादेः (राधसे) धनाय (तन्वा) शरीरेण (महे) महते (न) निषेधे (स्तोतारम्) (निदे) निन्दाकर्त्रे (करः) कुर्याः ॥२७॥
भावार्थः
हे राजप्रजाजना ! यूयमन्नादिना सर्वानान्दयत। अनिन्द्यान्मा निन्दत। ऐश्वर्यवृद्धये सततं प्रयतध्वम् ॥२७॥
हिन्दी (3)
विषय
फिर वह राजा कैसा होवे, इस विषय को कहते हैं ॥
पदार्थ
हे विद्वन् ! (हि) जिससे आप (तन्वा) शरीर से (महे) बड़े (राधसे) धन के लिये (अन्धसः) अन्न आदि से (मन्दस्वा) आनन्दित हूजिये वा आनन्दित करिये और (निदे) निन्दा करनेवाले के लिये (स्तोतारम्) स्तुति करनेवाले को (न) नहीं (करः) करिये इससे (सः) वह आप जनों को प्रिय हैं ॥२७॥
भावार्थ
हे राजा और प्रजाजनो ! आप लोग अन्न आदि से सब को आनन्दित करिये और निन्दा न करने योग्यों की मत निन्दा करिये तथा ऐश्वर्य्य की वृद्धि के लिये निरन्तर प्रयत्न करिये ॥२७॥
विषय
अन्न का उपभोग ।
भावार्थ
हे राजन् ! विद्वन् ! (सः ) वह आप (महे राधसे ) बड़े भारी ऐश्वर्य की वृद्धि के लिये ( तन्वा ) शरीर से ( अन्धसः मन्दस्व ) अन्न के द्वारा अति प्रसन्न रह और अन्यों को भी ( तन्वा अन्धसः मन्दस्व ) देह के निमित्त अन्न से ही तृप्त कर। (स्तोतारं ) उत्तम ज्ञानोपदेष्टा पुरुष को ( निदे न करः ) निन्दक पुरुष के अधीन मत कर ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
शंयुर्बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ १-३० इन्द्रः । ३१-३३ बृबुस्तक्षा देवता ।। छन्दः—१, २, ३, ८, १४, २०, २१, २२, २३, २४, २८, ३०, ३२ गायत्री । ४, ७, ९, १०, ११, १२, १३, १५, १६, १७, १८, १९, २५, २६, २९ निचृद् गायत्री । ५, ६, २७ विराड् गायत्री । ३१ आर्च्यु-ष्णिक । ३३ अनुष्टुप् ॥ त्रयस्त्रिंशदृचं सूक्तम् ॥
विषय
न स्तोतारं निदे करः
पदार्थ
[१] हे प्रभो ! (सः) = वे आप (हि) = निश्चय से (अन्धसः) = सोमरूप अन्न से सोम के द्वारा (तन्वा) = शक्तियों के विस्तार से (मन्दस्व) = हमें आनन्दित करिये। जिससे हम (महे राधसे) = महान् ऐश्वर्य के लिये हों। सोमरक्षण द्वारा शक्तियों का विस्तार ही महान् ऐश्वर्य की प्राप्ति का साधन बनता है। [२] हे प्रभो! आप (स्तोतारम्) = अपने इस स्तोता को (निदे) = निन्दनीय कर्मों के लिये (नकरः) = न करिये । अर्थात् यह स्तोता कभी निन्दा का पात्र न बने। आपकी प्रेरणा इसे सदा सत्कर्मों में व्याप्त रखे।
भावार्थ
भावार्थ- हम सोमरक्षण द्वारा शक्तियों का विस्तार करते हुए महान् ऐश्वर्य को प्राप्त करें। प्रभु का स्तवन हमें निन्दनीय कर्मों से दूर रखे।
मराठी (1)
भावार्थ
हे राजा व प्रजाजनांनो ! तुम्ही अन्न इत्यादींनी सर्वांना आनंदित करा. चांगल्या लोकांची निंदा करू नका व ऐश्वर्याच्या वृद्धीसाठी निरंतर प्रयत्न करा. ॥ २७ ॥
इंग्लिश (2)
Meaning
Indra, ruler of the world of knowledge and action, be happy at heart by body, mind and soul with good food, energy and soma, and make others happy. Subject not your devoted celebrant to the malignity of re viler s.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
How should a king be-is further told.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
O enlightened person! enjoy delight or convey that delight to others with your body, for acquiring great wealth with food. Do not yield your admirer to reproach. Therefore you are popular among men.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
O officers of the State and people! Gladden all with food and other things. Never censure those, who do not deserve condemnation. Always try to increase prosperity.
Foot Notes
(मन्दस्वा) आनन्दाऽऽनन्दय वा । अत्र संहितायामिति दीर्घः । मदि-स्तुति मोदमदस्वप्नाकान्ति गतिषु (भ्वा०) अत्र मोदार्थः । = Enjoy delight or gladden others (अन्धसः) अन्नादेः । अन्धः इति अन्ननाम (NG 2, 7)। = With food and other things.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal