अथर्ववेद - काण्ड 14/ सूक्त 1/ मन्त्र 30
सूक्त - आत्मा
देवता - सोम
छन्दः - सवित्री, सूर्या
सूक्तम् - विवाह प्रकरण सूक्त
स इत्तत्स्यो॒नंह॑रति ब्र॒ह्मा वासः॑ सुम॒ङ्गल॑म्। प्राय॑श्चित्तिं॒ यो अ॒ध्येति॒ येन॑ जा॒या नरिष्य॑ति ॥
स्वर सहित पद पाठस: । इत् । तत् । स्यो॒नम् । ह॒र॒ति॒ । ब्र॒ह्मा । वास॑: । सु॒ऽम॒ङ्गल॑म् । प्राय॑श्चित्तिम् । य: । अ॒धि॒ऽएति॑ । येन॑ । जा॒या । न । रिष्य॑ति ॥१.३०॥
स्वर रहित मन्त्र
स इत्तत्स्योनंहरति ब्रह्मा वासः सुमङ्गलम्। प्रायश्चित्तिं यो अध्येति येन जाया नरिष्यति ॥
स्वर रहित पद पाठस: । इत् । तत् । स्योनम् । हरति । ब्रह्मा । वास: । सुऽमङ्गलम् । प्रायश्चित्तिम् । य: । अधिऽएति । येन । जाया । न । रिष्यति ॥१.३०॥
अथर्ववेद - काण्ड » 14; सूक्त » 1; मन्त्र » 30
भाषार्थ -
(सः) वह (ब्रह्मा) वेदवेत्ता ब्रह्मज्ञ (इत्) ही (त्त्) उस (स्योनम्) सुखकारिणी (सुमङ्गलम्) तथा उत्तम मङ्गलमयी, (वासः) वस्त्राच्छादित वधू को, (हरति) निज गृह में ले जाता है, (यः) जोकि (प्रायश्चित्तिम्) प्रायः, विज्ञान का (अध्येति) अध्ययन करता रहता है (येन) जिस विज्ञान से कि (जाया) पत्नी (रिष्यति, न) दुःख, कष्ट और विनाश को प्राप्त नहीं होती।
टिप्पणी -
[स्योनम् सुखनाम (निघं० ३।६)। वासः= वासस्= वस्त्राच्छादित वधू। प्रायश्चित्तिम् = प्रायः+चित्तिम् (चिती संज्ञाने) +क्तिन्। अध्येति=अध्ययनं करोति। अथवा “वास"= वस्त्र। विवाहानन्तर वधू के वस्त्रों को ले जाने के साथ साथ वधू को भी ब्रह्मा ले जाता है, इसलिये वासः शब्द के द्वारा वधू भी अभिप्रेत है, इसीलिये मन्त्र में जाया शब्द का प्रयोग हुआ है।] [व्याख्या—जो पति, गृहस्थ जीवन में आने वाले कष्टों की निवृत्ति के उपायों को जानता और उन का अध्ययन करता रहता है, वह स्वयं भी तथा उस की पत्नी भी सुखी रहती है।]