अथर्ववेद - काण्ड 18/ सूक्त 1/ मन्त्र 19
रप॑द्गन्ध॒र्वीरप्या॑ च॒ योष॑णा न॒दस्य॑ ना॒दे परि॑ पातु नो॒ मनः॑। इ॒ष्टस्य॒मध्ये॒ अदि॑ति॒र्नि धा॑तु नो॒ भ्राता॑ नो ज्ये॒ष्ठः प्र॑थ॒मो वि वो॑चति ॥
स्वर सहित पद पाठरप॑त् । ग॒न्ध॒र्वी: । अप्या॑ । च॒ । योष॑णा । न॒दस्य॑ । ना॒दे । परि॑ । पा॒तु॒ । न॒: । मन॑: । इ॒ष्टस्य॑ । मध्ये॑ । अदि॑ति: । नि । धा॒तु॒ । न॒:। भ्राता॑ । न॒: । ज्ये॒ष्ठ: । प्र॒थ॒म: । वि । वो॒च॒ति॒ ॥१.१९॥
स्वर रहित मन्त्र
रपद्गन्धर्वीरप्या च योषणा नदस्य नादे परि पातु नो मनः। इष्टस्यमध्ये अदितिर्नि धातु नो भ्राता नो ज्येष्ठः प्रथमो वि वोचति ॥
स्वर रहित पद पाठरपत् । गन्धर्वी: । अप्या । च । योषणा । नदस्य । नादे । परि । पातु । न: । मन: । इष्टस्य । मध्ये । अदिति: । नि । धातु । न:। भ्राता । न: । ज्येष्ठ: । प्रथम: । वि । वोचति ॥१.१९॥
अथर्ववेद - काण्ड » 18; सूक्त » 1; मन्त्र » 19
विषय - सन्तान के निमित्त पति-पत्नी का परस्पर व्यवहार।
भावार्थ -
(गन्धर्वी) गौ, वाणी को धारण करने वाली (अप्या च) और अप्=कर्म और ज्ञान को देने में हितकर या प्रजा की हितकर (घोषणा) अप्या=जलमयी स्त्री के समान सेवन करने योग्य (नदस्य) अति समृद्ध ऐश्वर्यवान्, या स्तुत्य परमेश्वर के (नादे) ऐश्वर्य या महिमा के स्तवन में लगा कर इस प्राकृतिक अपार संसार में (नः) हमारे (मन) मनन सामर्थ्य की (परि पातु) सब प्रकार से रक्षा करे। वही (अदितिः) अखण्ड परमेश्वर की अखण्ड, नित्य वेद वाणी हमारे मनको (इष्टस्य मध्ये) इष्ट, अभिलषित, हितकारी, सुखकर कार्य में (नि धातु) स्थापित करे। (नः) हम में से (प्रथमः) सब से श्रेष्ठ और (ज्येष्ठः) बड़ा, पूजनीय महान् परमेश्वर ही सब का (भ्राता) भरण पोषण करने हारा है। सब से प्रथम वही हमें (वि वोचति) नाना प्रकार से उपदेश करता है।
टिप्पणी -
(द्वि०) यातु मे इति ऋ०।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अथर्वा ऋषिः। यमो मन्त्रोक्ता वा देवताः। ४१, ४३ सरस्वती। ४०, रुद्रः। ४०-४६,५१,५२ पितरः। ८, १५ आर्षीपंक्ति। १४,४९,५० भुरिजः। १८, २०, २१,२३ जगत्यः। ३७, ३८ परोष्णिक्। ५६, ५७, ६१ अनुष्टुभः। ५९ पुरो बृहती शेषास्त्रिष्टुभ्। एकाशीयृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें