English
यजुर्वेद - अध्याय 20/ मन्त्र 9
ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - सभोशो देवता
छन्दः - निचृज्जगती
स्वरः - निषादः
2
नाभि॑र्मे चि॒त्तं वि॒ज्ञानं॑ पा॒युर्मेऽप॑चितिर्भ॒सत्। आ॒न॒न्द॒न॒न्दावा॒ण्डौ मे॒ भगः॒ सौभा॑ग्यं॒ पसः॑। जङ्घा॑भ्यां प॒द्भ्यां धर्मो॑ऽस्मि वि॒शि राजा॒ प्रति॑ष्ठितः॥९॥
स्वर सहित पद पाठनाभिः॑। मे॒। चि॒त्तम्। वि॒ज्ञान॒मिति॑ वि॒ऽज्ञान॑म्। पा॒युः। मे॒। अप॑चिति॒रित्यप॑ऽचितिः। भ॒सत्। आ॒न॒न्द॒न॒न्दावित्या॑नन्दऽन॒न्दौ। आ॒ण्डौ। मे॒। भगः॑। सौभा॑ग्यम्। पसः॑। जङ्घा॑भ्याम्। प॒द्भ्यामिति॑ प॒त्ऽभ्याम्। धर्मः॑। अ॒स्मि॒। वि॒शि। राजा॑। प्रति॑ष्ठितः। प्रति॑स्थित॒ इति॒ प्रति॑ऽस्थितः ॥९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नाभिर्मे चित्तँविज्ञानम्पायुर्मे पचितिर्भसत् । आनन्दनन्दावाण्डौ मे भगः सौभाग्यम्पसः । जङ्घाभ्याम्पाद्भ्यान्धर्मा स्मि विशि राजा प्रतिष्ठितः ॥
स्वर रहित पद पाठ
नाभिः। मे। चित्तम्। विज्ञानमिति विऽज्ञानम्। पायुः। मे। अपचितिरित्यपऽचितिः। भसत्। आनन्दनन्दावित्यानन्दऽनन्दौ। आण्डौ। मे। भगः। सौभाग्यम्। पसः। जङ्घाभ्याम्। पद्भ्यामिति पत्ऽभ्याम्। धर्मः। अस्मि। विशि। राजा। प्रतिष्ठितः। प्रतिस्थित इति प्रतिऽस्थितः॥९॥
विषय - पुन्हा, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (राष्ट्रपतीचे अभिवचन प्रजेप्रति) हे मनुष्यांनो (प्रजाजनहो) (मे) माझी (चित्तम्) स्मरणशक्ती-वृत्ती, तसेच (नाभिः) नाभिप्रदेश (विज्ञानम्‌) माझ्यातील विशेष वा विवधि ज्ञान, (हे तुमच्या कल्याणाकरिताच आहे) माझे (पायुः) गुदेन्द्रिय (मे) माझी (अषचितिर्‌) संतान उत्पन्न करण्यास समर्थ अशी (भसत्) योनी (जननशक्ती) तसेच माझे (आण्डौ) अंडाकार आंड, (आनन्दनन्दौ) संभोगप्रसंगी आनंद देणारे (मे) माझे (भगः) ऐवर्यशाली (शक्तीशाली) (पसः) लिंग (शिश्न) (हे सर्व अवयव प्रजेच्या हितासाठी आहेत, ही खात्री बाळगा) हे माझे (सौग्यागम्‌) सौभाग्य आहे (की मी प्रजासेवक आहे) पुत्र-पौत्रादी युक्त सौभाग्यासह मी (जङ्घाभ्याम्) जंघा व (पदभ्याम्‌) पाय यांच्यासह मी (विशि) आपल्या प्रजेत (प्रतिष्ठितः) प्रतिष्ठा प्राप्त आहे (जनता मला मान देते) मी (धर्मः) पक्षपात सोडून न्यायाचे आचरण करणारा (राजा) राजा (अस्मि) आहे. यामुळे तुम्ही सर्व प्रजाजन मला सदैव अनुकूल रहा. ॥9॥^(विशेष) - या मंत्रात पुरूषवाचक इंद्रिये यथा-अण्ड, लिंग आदीचे वर्णन आहे. त्यामुळे राष्ट्राचा अध्यक्ष पुरूष असावा, हा अर्थ निघतो, पण त्या सोबत स्त्रीवाचक ‘भसत्` ‘योनी` या शब्दांचा वा अवयवांचा उल्लेख आहे. त्यावरून असा सांकेतिक अर्थ काढता येतो की राष्ट्राचा प्रमुख एखादी स्त्रीदेखील असू शकते, असा आदेश वेदमंत्र देत आहे. हा मी (अनुवादकाने काढलेला अर्थ योग्य किंवा कसा, याचा विचार विद्वानांनी करावा)
भावार्थ - भावार्थ - जरा राजा आपल्या सर्व शरीरावयवांनी शुभ कर्म करतो, तो धर्मात्मा असून प्रजेच्या हृदयात प्रतिष्ठित वा सम्मानित असतो (प्रजाजन त्यालाच मान देतात) ॥9॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal