English
Sidebar
अथर्ववेद - काण्ड 14/ सूक्त 2/ मन्त्र 48
सूक्त - आत्मा
देवता - सतः पङ्क्ति
छन्दः - सवित्री, सूर्या
सूक्तम् - विवाह प्रकरण सूक्त
अपा॒स्मत्तम॑उच्छतु॒ नीलं॑ पि॒शङ्ग॑मु॒त लोहि॑तं॒ यत्।नि॑र्दह॒नी या पृ॑षात॒क्यस्मिन्तांस्था॒णावध्या स॑जामि ॥
स्वर सहित पद पाठअप॑ । अ॒स्मत् । तम॑: । उ॒च्छ॒तु॒ । नील॑म् । पि॒शङ्ग॑म् । उ॒त । लोहि॑तम् । यत् । नि॒:ऽद॒ह॒नी । या । पृ॒षा॒त॒की । अ॒स्मिन् । ताम् । स्था॒णौ । अधि॑ । आ । स॒जा॒मि॒ ॥२.४८॥
स्वर रहित मन्त्र
अपास्मत्तमउच्छतु नीलं पिशङ्गमुत लोहितं यत्।निर्दहनी या पृषातक्यस्मिन्तांस्थाणावध्या सजामि ॥
स्वर रहित पद पाठअप । अस्मत् । तम: । उच्छतु । नीलम् । पिशङ्गम् । उत । लोहितम् । यत् । नि:ऽदहनी । या । पृषातकी । अस्मिन् । ताम् । स्थाणौ । अधि । आ । सजामि ॥२.४८॥
अथर्ववेद - काण्ड » 14; सूक्त » 2; मन्त्र » 48
विषय - गृहआश्रम का उपदेश।
पदार्थ -
(अस्मत्) हमसे (तमः)अन्धकार (अप उच्छतु) बाहिर जावे, (उत) और [वह भी], (यत्) जो कुछ (नीलम्) नीला, (पिशङ्गम्) पीला और (लोहितम्) रक्त वर्ण [अशुद्ध वस्तु] है। (निर्दहनी) जलादेनेवाली (या) जो (पृषातकी) वृद्धि बाँधनेवाली [पीड़ा] (अस्मिन्) इस (स्थाणौ)स्थिर चित्तवाले मनुष्य में है, (ताम्) उस [पीड़ा] को (अधि) अधिकारपूर्वक (आसजामि) मैं बाँधता [रोकता हूँ] ॥४८॥
भावार्थ - मनुष्य स्थिरचित्तहोकर अपने शारीरिक, मानसिक और सामाजिक अशुद्धि, रोग आदि विघ्नों को हटावें॥४८॥
टिप्पणी -
४८−(अस्मत्) अस्माकं सकाशात् (तमः) तम खेदे-असुन्। अन्धकारः (अप उच्छतु)उच्छी विवासे। दूरे गच्छतु (नीलम्) (पिशङ्गम्) पीतवर्णम् (उत) अपि च (लोहितम्)रक्तवर्णम्। रोगविशिष्टं वस्तु (यत्) वस्तु (निर्दहनी) नितरां दहनशीला (या)पीडा) (पृषातकी) पृषु सेचने-क+बहुलमन्यत्रापि। उ० २।३७। अत बन्धने-क्वुन्, गौरादित्वाद् ङीष्। सेचनस्य वर्धनस्य बन्धनशीला निवारणशीला (अस्मिन्) (ताम्)पीडाम् (स्थाणौ) स्थिरस्वभावे मनुष्ये (अधि) अधिकृत्य (आ सजामि) षञ्ज सङ्गे।प्रबध्नामि। रुणध्मि ॥