यजुर्वेद - अध्याय 11/ मन्त्र 32
पु॒री॒ष्योऽसि वि॒श्वभ॑रा॒ऽअथ॑र्वा त्वा प्रथ॒मो निर॑मन्थदग्ने। त्वाम॑ग्ने॒ पुष्क॑रा॒दध्यथ॑र्वा॒ निर॑मन्थत॥ मू॒र्ध्नो विश्व॑स्य वा॒घतः॑॥३२॥
स्वर सहित पद पाठपु॒री॒ष्यः᳖। अ॒सि॒। वि॒श्वभ॑रा॒ इति॑ वि॒श्वऽभ॑राः। अथ॑र्वा। त्वा॒। प्र॒थ॒मः। निः। अ॒म॒न्थ॒त्। अ॒ग्ने॒। त्वाम्। अ॒ग्ने॒। पुष्क॑रात्। अधि॑। अथ॑र्वा। निः। अ॒म॒न्थ॒त॒। मू॒र्ध्नः। विश्व॑स्य। वा॒घतः॑ ॥३२ ॥
स्वर रहित मन्त्र
पुरीष्योसि विश्वभराऽअथर्वा त्वा प्रथमो निरमन्थदग्ने । त्वामग्ने पुष्करादध्यथर्वा निरमन्थत । मूर्ध्ना विश्वस्य वाघतः ॥
स्वर रहित पद पाठ
पुरीष्यः। असि। विश्वभरा इति विश्वऽभराः। अथर्वा। त्वा। प्रथमः। निः। अमन्थत्। अग्ने। त्वाम्। अग्ने। पुष्करात्। अधि। अथर्वा। निः। अमन्थत। मूर्ध्नः। विश्वस्य। वाघतः॥३२॥
विषय - नेता के अग्नि से तुलना ।
भावार्थ -
हे ( अग्ने ) अग्ने ! तेजस्वी पुरुष ! तू ( पुरीष्यः, असि ) पुरीष्य अर्थात् नाना ऐश्वयों से सम्पन्न है । तू ( विश्वभराः असि ) सूर्य के समान समस्त विश्व का भरण पोषण करने में समर्थ है। ( त्वा ) तुझको ( प्रथमः ) सर्वश्रेष्ट सबसे प्रथम विद्वान् ( अथवा ) प्रजापालक, अहिंसक विद्वान् अग्नि को जिस प्रकार मथकर निकालता है उसी प्रकार परस्पर संघर्ष या प्रतिस्पर्द्धा द्वारा (निः, अमन्थत ) मथन करके प्राप्त करता है । हे ( अग्ने ) तेजस्विन् राजन् ! ( अथर्वा ) अथर्वा व्यापकशील वायु=जिस प्रकार विद्युत् को ( पुष्करात् ) पुष्कर, अन्तरिक्ष से मथन करके प्रकट करता है और जिस प्रकार ( अथर्वा ) अथर्वा प्राण हे अग्ने ! जाठर अग्ने ! तुझको ( पुष्करात् ) पुष्टिकर अन्न से प्राप्त करता है इसी प्रकार । हे अग्ने ! राजन् ! ( वाघतः ) मेधावी ( अथर्वा ) प्रजाओं में से वीर पुरुष को ढूंढ़कर प्राप्त करने में कुशल वेदवित् विद्वान् ( विश्वस्य ) समस्त राष्ट्र के ( मूर्धः ) मूर्धास्थल, उच्चपद पर विराजमान ( पुष्कराद् ) पुष्टिकारी अंश से ही ( त्वाम् निः अमन्थत् ) तुझे अग्नि के समान संघर्ष या स्पर्धा द्वारा मथन करके ही प्राप्त करता है । शत० ६ । ४ । २ । १ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
भरद्वाज ऋषिः । अग्निर्देवता । त्रिष्टुप् । धैवतः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal