English
यजुर्वेद - अध्याय 17/ मन्त्र 48
ऋषिः - अप्रतिरथ ऋषिः
देवता - इन्द्रबृहस्पत्यादयो देवताः
छन्दः - पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
5
यत्र॑ बा॒णाः स॒म्पत॑न्ति कुमा॒रा वि॑शि॒खाऽइ॑व। तन्न॒ऽइन्द्रो॒ बृह॒स्पति॒रदि॑तिः॒ शर्म॑ यच्छतु वि॒श्वाहा॒ शर्म॑ यच्छतु॥४८॥
स्वर सहित पद पाठयत्र॑। बा॒णाः। सं॒पत॒न्तीति॑ स॒म्ऽपत॑न्ति। कु॒मा॒राः। वि॒शि॒खाऽइ॒वेति॑ विशि॒खाःऽइ॑व। तत्। नः॒। इन्द्रः॑। बृह॒स्पतिः॑। अदि॑तिः। शर्म्म॑। य॒च्छ॒तु॒। वि॒श्वाहा॑। शर्म्म॑। य॒च्छ॒तु॒ ॥४८ ॥
स्वर रहित मन्त्र
यत्र वाणाः सम्पतन्ति कुमारा विशिखाऽइव । तन्नऽइन्द्रो बृहस्पतिरदितिः शर्म यच्छतु विश्वाहा शर्म यच्छतु ॥
स्वर रहित पद पाठ
यत्र। बाणाः। संपतन्तीति सम्ऽपतन्ति। कुमाराः। विशिखाऽइवेति विशिखाःऽइव। तत्। नः। इन्द्रः। बृहस्पतिः। अदितिः। शर्म्म। यच्छतु। विश्वाहा। शर्म्म। यच्छतु॥४८॥
विषय - पुनश्‍च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (सैन्यातील योद्धाजनाचे वचन) (विशिखा इव) शिखा असलेले वा शिखा नसलेले (कुमारा:) बालक ज्याप्रमाणे (मयसोबत खेळत असातत व खेळतांना त्यांचे केस विस्कटलेले असतात) त्याप्रमाणे (यत्र) ज्या युद्धात (बाणा:) बाण आदी अस्त्र - शस्त्रांचा प्रभूत (संपतन्ति) वापर होत आहे (बाण वृष्टी होत आहे) (तत्) अशा घोर संग्रामात (बृहस्पति:) मोठ्या संभाचा अध्यक्ष असलेला अथवा विशाल सैन्याचा अधिपती (इन्द्र:) सेनापती (आम्हा योद्धालोकांना) (शर्म) आश्रय व धैर्य (यच्छतु) देवो. (युद्धक्षेत्रात सेनापतीने सैनिकांना सतत धैर्य व प्रोत्साहन द्यावे) तसेच (आदिति:) श्रेष्ठ सभासदांच्या सभेतील (राज्यसभा वा लोकसभा यातील) सदस्यांनी देखील (न:) आम्हा (सैनिकांसाठी) (शर्म) सर्वप्रकारे आनंद द्यावा अथवा आरामदायक घरें (आम्हा सैनिकांच्या परिवारांसाठी) (यच्छत) द्यावीत ॥48॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा अलंकार आहे. ज्याप्रमाणे बालकगण (खेळतांना) इकडे तिकडे पळतात, तद्वत युद्धाच्याकाळी योद्धांनीदेखील (चपळाईने आक्रमण करावे, अस्त्र-शस्त्राचे प्रहार करावेत) याशिवाय युद्धक्षेत्रात जे सैनिक आहात झालेले असतील क्षीण, थकलेले, अंगभंग झालेले अथवा मूर्च्छितावस्थेत असतील अशा सर्वांना (सैनिकांनी वा राजपुरुषांनी) शीघ्र उचलून आरोग्यालयात न्यावे तिथे त्यांच्यावर योग्य तो औषधोपचार (शस्त्रक्रिया मलमपट्टी आदी) करावा व त्यांना निरोगी करावे. युद्धात (आपल्या सैन्यातील) जे सैनिक हौतात्म्य पत्करतील, त्यांचा विधीपूर्वक दाहकर्म करावा. याशिवाय राजपुरुषांनी अशा मृत सैनिकांचे आई-वडील, पत्नी-पुत्रादींचे नेहमी रक्षक पालन करावे. ॥48॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal