यजुर्वेद - अध्याय 17/ मन्त्र 99
ऋषिः - वामदेव ऋषिः
देवता - यज्ञपुरुषो देवता
छन्दः - स्वराडार्षी त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
2
धाम॑न्ते॒ विश्वं॒ भुव॑न॒मधि॑ श्रि॒तम॒न्तः स॑मु॒द्रे हृ॒द्यन्तरायु॑षि। अ॒पामनी॑के समि॒थे यऽआभृ॑त॒स्तम॑श्याम॒ मधु॑मन्तं तऽऊ॒र्मिम्॥९९॥
स्वर सहित पद पाठधाम॑न्। ते॒। विश्व॑म्। भुव॑नम्। अधि॑। श्रि॒तम्। अ॒न्तरित्य॒न्तः। स॒मु॒द्रे। हृ॒दि। अ॒न्तरित्य॒न्तः। आयु॑षि। अ॒पाम्। अनी॑के। स॒मि॒थ इति॑ सम्ऽइ॒थे। यः। आभृ॑त॒ इत्याऽभृ॑तः। तम्। अ॒श्या॒म॒। मधु॑मन्त॒मिति॒ मधु॑ऽमन्तम्। ते॒। ऊ॒र्मिम् ॥९९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
धामन्ते विश्वम्भुवनमधिश्रितमन्तः समुद्रे हृद्यन्तरायुषि । अपामनीके समिथे यऽआभृतस्तमश्याम मधुमन्तन्त ऊर्मिम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
धामन्। ते। विश्वम्। भुवनम्। अधि। श्रितम्। अन्तरित्यन्तः। समुद्रे। हृदि। अन्तरित्यन्तः। आयुषि। अपाम्। अनीके। समिथ इति सम्ऽइथे। यः। आभृत इत्याऽभृतः। तम्। अश्याम। मधुमन्तमिति मधुऽमन्तम्। ते। ऊर्मिम्॥९९॥
विषय - पुढील मंत्रात राजा आणि ईश्वर, याविषयी –
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे जगदीश्वरा, (ते) आपल्या (धातन्) या (विश्वरूप घरात की ज्यात) आपण सर्व पदार्थांना धारण करून स्थित आहात त्या (अन्त: समुद्रे) आकाशवत सर्व पदार्थांच्या रुपाने व्याप्त असलेल्या आपणातच (विश्वम्) सर्व (भुवनम्) प्राण्यांचे उत्पति स्थान हा संसार (अधि श्रितम्) आश्रित होऊन स्थित आहे. त्या संसारात व्याप्त रूपाला आम्ही (अश्याम) प्राप्त करावे हे सभापती, (ते) आपल्या (अपाम्) प्राणांच्या (अन्त:) मधे तसेच (हृदि) हृदयात (आयुषि) जीवनधारक प्राण्यांच्या (अनीके) रक्षणासाठी सैन्यात आणि (समिथे) युद्धात (य:) जो भार (कर्तव्य वा रण-नीती) (आभृत:) आपण धारण केलेली आहे (तम्) त्याला तसेच (मधुमन्तम्) प्रशंसित मधुरतापूर्ण अशा (ऊर्मिम्) बोधाला आम्ही प्राप्त करावे; (आपल्या युद्धकौशल्य, नीती आदीना आम्ही आनंदाने स्वीकारावे आणि त्याप्रमाणे वागावे) ॥99॥
भावार्थ - भावार्थ - मनुष्यांनी परमेश्वराच्या या सृष्टीत परम प्रयत्न करून मित्रांची उन्नत्ती करावी तसेच सर्व (उपयोगी हितकर) पदार्थ प्राप्त करून आपला आहार, विहार म्हणजे प्रयत्नपूर्वक आरोग्य सांभाळून आपले हित करावे आणि इतरांवर उपकार करावा. ॥99॥
टिप्पणी -
या अध्यायात सूर्य, मेघ, गृहाश्रम, गणित विद्या तसेच ईश्वर, पदार्थविद्या आदीचे वर्णन केले आहे. या अध्यायातील विषयांची संगती मागील अध्यायाच्या अर्थाशी संबद्ध आहे, असे जाणावे. ॥^यजुर्वेद भाष्यातील सतरावा अध्याय समाप्त
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal