English
यजुर्वेद - अध्याय 19/ मन्त्र 73
ऋषिः - शङ्ख ऋषिः
देवता - आङ्गिरसो देवताः
छन्दः - निचृत त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
3
अद्भ्यः क्षी॒रं व्य॑पिब॒त् क्रुङ्ङा॑ङ्गिर॒सो धि॒या। ऋ॒तेन॑ स॒त्यमि॑न्द्रि॒यं वि॒पान॑ꣳशु॒क्रमन्ध॑स॒ऽइन्द्र॑स्येन्द्रि॒यमि॒दं पयो॒ऽमृतं॒ मधु॑॥७३॥
स्वर सहित पद पाठअ॒द्भ्य इत्य॒त्ऽभ्यः। क्षी॒रम्। वि। अ॒पि॒ब॒त्। क्रुङ्। आ॒ङ्गि॒र॒सः। धि॒या। ऋ॒तेन॑। स॒त्यम्। इ॒न्द्रि॒यम्। वि॒पान॒मिति॑ वि॒ऽपान॑म्। शु॒क्रम्। अन्ध॑सः। इन्द्र॑स्य। इ॒न्द्रि॒यम्। इ॒दम्। पयः॑। अमृत॑म्। मधु॑ ॥७३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अद्भ्यः क्षीरँव्यपिबत्क्रुङ्ङाङ्गिरसो धिया । ऋतेन सत्यमिन्द्रियँविपानँ शुक्रमन्धस इन्द्रस्येन्द्रियमिदम्पयोमृतम्मधु ॥
स्वर रहित पद पाठ
अद्भ्य इत्यत्ऽभ्यः। क्षीरम्। वि। अपिबत्। क्रुङ्। आङ्गिरसः। धिया। ऋतेन। सत्यम्। इन्द्रियम्। विपानमिति विऽपानम्। शुक्रम्। अन्धसः। इन्द्रस्य। इन्द्रियम्। इदम्। पयः। अमृतम्। मधु॥७३॥
विषय - कशी माणसें विज्ञान प्राप्त करतात, याविषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - जो (आङ्गिरसः) अंगिरा (अतिविद्वान) विद्वानाकडून विद्या शिकून विद्यावान झालेला विद्वान (धिया) आपल्या बुद्धी आणि कर्माद्वारे (अदभ्यः) पाण्यापासून वेगळे करून (पाणी मिसळलेल्या दुधातून फक्त) (क्षीरम्) दुधाला (क्रुङ्) कौंच पक्ष्याप्रमाणे, थोडे थोडे करून (न्यपिबत्‌) पितो (पदार्थातील केवळ सार ग्रहण करतो) तो दिव्य (वा ज्ञान) प्राप्त करतो. तसेच तो (ऋतेन) योग्याप्रमाणे योगाभ्यास करून (इन्द्रस्थ) आपल्या ऐश्वर्यवान जीवात्म्यासाठी (अन्धसः) अन्नादी प्राप्त करतो आणि (इदम्) या प्रत्यक्ष (सत्यम्) सर्व विद्यमान पदार्थात जी अविनाशी आहे आणि जी (विपानम्‌) शब्द आणि अर्थ यांच्यातील सम्बन्ध दाखविते, ती (शुक्रम्) (इन्द्रियम्) दिव्य वाणी प्राप्त करतो. तसेच तो विद्वान (पयः) विविध उत्तम रस (अमृतम्) रोगनाशक औषधी यांचा संग्रह करून (मधु) वाणीमधे माधुर्यगुण आणि (इन्द्रियम्) कर्ण इंद्रिये दिव्य श्रवणशक्ती प्राप्त करतो. (विद्वान आपल्या बुद्धी आणि क्रियेतून वारी, आणि कान या इंद्रियांतून दिव्य कर्में करूशकतो) ॥73॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. जे लोक सत्याचरण, सत्कर्म करीत वैद्यकशास्त्रात सांगितल्याप्रमाणे योग्य आहार-विहार करतात, ते अवश्यमेव सत्यज्ञान आणि यथार्थ विज्ञान प्राप्त करतात. ॥73॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal