Yajurveda/19/91

यजुर्वेद - अध्याय 19/ मन्त्र 91

ऋषिः - शङ्ख ऋषिः देवता - इन्द्रो देवता छन्दः - भुरिक् त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

इन्द्र॑स्य रू॒पमृ॑ष॒भो बला॑य॒ कर्णा॑भ्या॒ श्रोत्र॑म॒मृतं॒ ग्रहा॑भ्याम्। यवा॒ न ब॒र्हिर्भ्रु॒वि केस॑राणि क॒र्कन्धु॑ जज्ञे॒ मधु॑ सार॒घं मुखा॑त्॥९१॥

स्वर सहित पद पाठ

इन्द्र॑स्य। रू॒पम्। ऋ॒ष॒भः। बला॑य। कर्णा॑भ्याम्। श्रोत्र॑म्। अ॒मृत॑म्। ग्रहा॑भ्याम्। यवाः॑। न। ब॒र्हिः। भ्रु॒वि। केस॑राणि। क॒र्कन्धु॑। ज॒ज्ञे॒। मधु॑। सा॒र॒घम्। मुखा॑त् ॥९१ ॥

स्वर रहित मन्त्र

इन्द्रस्य रूपम्वृषभो बलाय कर्णाभ्याँ श्रोत्रममृतङ्ग्रहाभ्यां । यवा न बरिर्भ्रुवि केसराणि कर्कन्धु जज्ञे मधु सारघम्मुखात् ॥

स्वर रहित पद पाठ

इन्द्रस्य। रूपम्। ऋषभः। बलाय। कर्णाभ्याम्। श्रोत्रम्। अमृतम्। ग्रहाभ्याम्। यवाः। न। बर्हिः। भ्रुवि। केसराणि। कर्कन्धु। जज्ञे। मधु। सारघम्। मुखात्॥९१॥

यजुर्वेद - अध्याय » 19; मन्त्र » 91
Acknowledgment

यजुर्वेद भाष्य (पण्डित वेदकुमार वेदालंकार) - मराठी

विषय - पुढील मंत्रात तोच विषय -

शब्दार्थ -
शब्दार्थ - ज्याप्रमाणे (ग्रहाभ्याम्‌) ग्रहण करण्यास योग्य अशा व्यवहाराद्वारे (वा क्रियेद्वारे) (ऋषभः) ज्ञानी माणसे (वा योगी) (बलाय) योगसामर्थ्य प्राप्त करण्याकरिता (प्रयत्न करतात) की जसे सामान्य लोक (यवाः) (न) जव धान्य प्राप्त करण्याकरिता (यत्न करतात) तसे योगीजन (कर्णाभ्याम्‌) कानांद्वारे (श्रोत्रम्‌) शब्द विष व प्राप्त करतात (अमृतम्‌) रोगरहित स्वच्छ (जलाचे सेवन करतात) आणि (कर्कन्धु) कर्म वा यत्न करतात (तसे इतरे जनांनीही करावे) (सारघम्‌) विशिष्ट स्वादाने भरलेले (मधु) मध (जसे वृद्धिकारक असते, तसे योगीजन) (बर्हिः) उन्नतिकारक आचरणाद्वारे (भ्रुवि) डोळे आणि ललाटच्या मध्यभागी असलेल्या भागात (टिळक वाटिका लावतात तिथे) (केसराणि विशिष्ट ज्ञानदायी-सुषुम्मा नाडीत प्राणवायूचा विरोध करतात आणि त्याद्वारे ईश्वरविषयक विशेष ज्ञान (मुखात्‌) आपल्या मुखाने व्यक्त करतात (स्वतः अनुभवलेले ज्ञान इतरांना सांगतात) अशाप्रकारे (इन्द्रस्य) परमेश्वराचे (ज्ञान व आनंदमय) (रूपम्‌) स्वरूप (अज्ञे) योगीजन जाणतात (व इतरांना जाणतात) ॥91॥

भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा अलंकार आणि वाचकलुप्तोपमा, हे दोन अलंकार आहेत. ज्याप्रमाणे एक योगी निवृति मार्गावर क्रमण करीत योगशक्तीद्वारा सर्व सिद्धी प्राप्त करू शकतो तद्वत अन्य सांसारिक जनांनी देखील प्रवृत्तिमार्गावर चालत (गृहस्थधर्मांचे पालन करीत) सर्व भौतिक ऐश्वर्य प्राप्त केले पाहिजे ॥91॥

इस भाष्य को एडिट करें

इस मन्त्र के सभी भाष्य देखें -

पिछला मन्त्र

अगला मन्त्र

मेनू बार

साइडबार

यजुर्वेद अध्याय - 19

मन्त्र चुनें

यजुर्वेद भाष्य (पण्डित वेदकुमार वेदालंकार) - मराठी