Loading...
मन्त्र चुनें
  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड {"suktas":143,"mantras":958,"kand_no":20}/ सूक्त 1/ मन्त्र 58
    ऋषिः - अथर्वा देवता - भूमिः छन्दः - पुरस्ताद्बृहती सूक्तम् - भूमि सूक्त
    43

    यद्वदा॑मि॒ मधु॑म॒त्तद्व॑दामि॒ यदीक्षे॒ तद्व॑नन्ति मा। त्विषी॑मानस्मि जूति॒मानवा॒न्यान्ह॑न्मि॒ दोध॑तः ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    यत् । वदा॑मि । मधु॑ऽमत् । तत् । व॒दा॒मि॒ । यत् । ईक्षे॑ । तत् । व॒न॒न्ति॒ । मा॒ । त्विषि॑ऽमान् । अ॒स्मि॒ । जू॒ति॒ऽमान् । अव॑ । अ॒न्यान् । ह॒न्मि॒ । दोध॑त: ॥१.५८॥


    स्वर रहित मन्त्र

    यद्वदामि मधुमत्तद्वदामि यदीक्षे तद्वनन्ति मा। त्विषीमानस्मि जूतिमानवान्यान्हन्मि दोधतः ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    यत् । वदामि । मधुऽमत् । तत् । वदामि । यत् । ईक्षे । तत् । वनन्ति । मा । त्विषिऽमान् । अस्मि । जूतिऽमान् । अव । अन्यान् । हन्मि । दोधत: ॥१.५८॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 12; सूक्त » 1; मन्त्र » 58
    Acknowledgment

    हिन्दी (4)

    विषय

    राज्य की रक्षा का उपदेश।

    पदार्थ

    (यत्) जो कुछ (वदामि) मैं बोलता हूँ, (तत्) वह (मधुमत्) उत्तम ज्ञान युक्त (वदामि) बोलता हूँ, (यत्) जो कुछ (ईक्षे) मैं देखता हूँ, (तत्) उसको (मा) मुझे (वनन्ति) वे [ईश्वरनियम] सेवते हैं। मैं (त्विषिमान्) तेजस्वी, (जूतिमान्) वेगवान् (अस्मि) हूँ, (दोधतः) क्रोधी (अन्यान्) दूसरे [शत्रुओं] को (अव हन्मि) मार गिराता हूँ ॥५८॥

    भावार्थ

    जो मनुष्य समझ-बूझकर बोलते, देखते और काम करते हैं, वे ईश्वरनियम से प्रतापी और फुरतीले होकर विघ्नों को मिटाते हैं ॥५८॥

    टिप्पणी

    ५८−(यत्) यत् किञ्चित् (वदामि) कथयामि (मधुमत्) श्रेष्ठज्ञानयुक्तम् (तत्) वचनम् (वदामि) (यत्) (ईक्षे) पश्यामि (तत्) (वनन्ति) संभजन्ति परमेश्वरनियमाः (मा) माम् (त्विषिमान्) दीप्तिमान् (अस्मि) (जूतिमान्) जु रंहसि−क्तिन्। वेगवान् (अन्यान्) शत्रून् (अव हन्मि) विनाशयामि (दोधतः) दोधतिः क्रुध्यतिकर्मा−निघ० २।१२, ततः शतृ। क्रुध्यतः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    त्विषीमान्-जूतिमान्

    पदार्थ

    १. (यत् वदामि) = जो कुछ भी बोलूँ (तत् मधुमत् वदामि) = वह मिठास से भरा हुआ ही बोलूँ। (यत् ईक्षे) = जब देखें तो (तत् मा वनन्ति) = लोग मुझे प्रेम [Like, love] ही करते हैं। मेरा बोलना व देखना सब मधुर ही हो। २. मैं (त्विषीमान् अस्मि) = ज्ञान की दीतिवाला हैं, (जूतिमान) = उत्तम कर्मों में वेगवाला हूँ-उन्हें स्फूर्ति से करनेवाला हूँ। (दोधत:) = [दुधokill, injure, hurt] भूमि माता के पुत्रों का हनन करते हुए (अन्यान्) = शत्रुभूत जनों को (अवहन्मि) = सुदूर विनष्ट करता हूँ।

    भावार्थ

    हमारा बोलना व देखना प्रेमपूर्ण व मधुर हो। हम दीप्ति व स्फूर्तिवाले बनें। शत्रुभूत जनों को सुदूर विनष्ट करें।

    इस भाष्य को एडिट करें

    भाषार्थ

    (यद्) जो (वदामि) मैं बोलता हूं (मधुमत्) मधुर बोलता हूं, (तद्) वही मैं (वदामि) बोलता हूं (यद्) जोकि मैं (ईक्षे) प्रत्यक्ष देखता हूं, (तद्) यह शिक्षा (मा) मुझे (वनन्ति) गुरुजन अर्थात् माता, पिता, आचार्य आदि देते हैं। इस से (त्विषीमान् अस्मि) तेजस्वी मैं हुआ हूं, (जूतिमान्) शक्तिशाली हुआ हूं, और (अन्यान् दोधतः) अन्य क्रोधी व्यक्तियों को (अव हन्मि) पिछाड़ देता हूं।

    टिप्पणी

    [दोधतः, दोधति क्रुध्यतिकर्मा (निघं० २।१२)। अव हन्मि= अव (नीचे) + हन् गतौ। मधुर बोलने, परन्तु छानबीन कर सदा सत्य बोलने से व्यक्ति, तेजस्वी तथा शक्तिशाली हो कर, क्रोधी और अनृतभाषियों को लोगों की दृष्टि में नीचा करता है। गुरुजन बच्चों को मधुरभाषी होने तथा सदा सत्य बोलने की शिक्षा दिया करें।]

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    प्रेम, माधुर्य और पराक्रम

    शब्दार्थ

    (यद्) जब (वदामि) बोलूं (तत्) तब (मधुमत्) मधु, माधुर्य से युक्त, मीठे वचन ही (वदामि) बोलूं (यद्) जब (ईक्षे) देखूं (तत्) तब (मा) मुझे लोग (वनन्ति) प्रेम की दृष्टि से देखें । मैं (त्विषीमान्) कान्तिमान्, तेजस्वी और (जूतिमान्) वेगवान्, उत्साही (अस्मि) हूँ। (दोधत:) मेरे प्रति क्रोध करनेवाले (अन्यान्) अन्यों को, शत्रुओं को (अवहन्मि) नीचे गिराता हूँ ।

    भावार्थ

    मन्त्र में निम्न शिक्षाएँ हैं १. हम जब भी बोलें, जो कुछ भी बोलें वह मीठा, मधुर, सत्य, प्रिय एवं हितकर ही हो । २. जो कुछ भी देखें उसे प्रेममयी दृष्टि से देखना चाहिए । ३. जब हमारी वाणी में माधुर्य होगा और हमारी दृष्टि प्रेममयी होगी तब सभी मनुष्य, मनुष्य ही नहीं प्राणिमात्र हमसे प्रेम करेंगे । ४. प्रत्येक व्यक्ति को ऐसा आत्मविश्वास रखना चाहिए कि मैं तेजस्वी हूँ, पराक्रमी, पुरुषार्थी और उत्साही हूँ । ५. जो हमारे प्रति वैर, विरोध, ईर्ष्या, द्वेष एवं क्रोध की भावनाएँ रखते हैं उन्हें हम मार भगाने में समर्थ हों ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (4)

    Subject

    The Song of Mother Earth

    Meaning

    Whatever I speak, that is sweet as honey, whatever or whoever I see and meet, they love and honour me. Brilliant and dynamic with a drive, I throw out all those others who are angry with me and hostile toward the motherland.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    What I speak, rich in honey I speak it; what I view, that they win me; brilliant am I, possessed of swiftness; I smite down others that are violent.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    Whatever I speak, I speak honey sweet, whatever I see, Divine laws serve it out to me. I am brilliant, and quick and I strike down those enemies who are fierely disposed towards me.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Translation

    Whenever I speak of my country, I speak with honey-sweetness. Whenever I look upon my countrymen they love me in return, Dazzling, impetuous am I. I slay others who attack my country.

    इस भाष्य को एडिट करें

    संस्कृत (1)

    सूचना

    कृपया अस्य मन्त्रस्यार्थम् आर्य(हिन्दी)भाष्ये पश्यत।

    टिप्पणीः

    ५८−(यत्) यत् किञ्चित् (वदामि) कथयामि (मधुमत्) श्रेष्ठज्ञानयुक्तम् (तत्) वचनम् (वदामि) (यत्) (ईक्षे) पश्यामि (तत्) (वनन्ति) संभजन्ति परमेश्वरनियमाः (मा) माम् (त्विषिमान्) दीप्तिमान् (अस्मि) (जूतिमान्) जु रंहसि−क्तिन्। वेगवान् (अन्यान्) शत्रून् (अव हन्मि) विनाशयामि (दोधतः) दोधतिः क्रुध्यतिकर्मा−निघ० २।१२, ततः शतृ। क्रुध्यतः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top