English
अथर्ववेद - काण्ड 12/ सूक्त 3/ मन्त्र 52
सूक्त - यमः
देवता - स्वर्गः, ओदनः, अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - स्वर्गौदन सूक्त
यद॒क्षेषु॒ वदा॒ यत्समि॑त्यां॒ यद्वा॒ वदा॒ अनृ॑तं वित्तका॒म्या। स॑मा॒नं तन्तु॑म॒भि सं॒वसा॑नौ॒ तस्मि॒न्त्सर्वं॒ शम॑लं सादयाथः ॥
स्वर सहित पद पाठयत् । अ॒क्षेषु॑ । वदा॑: । यत् । सम्ऽइ॑त्याम् । यत् । वा॒ । वदा॑: । अनृ॑तम् । वि॒त्त॒ऽका॒म्या । स॒मा॒नम् । तन्तु॑म् । अ॒भि। स॒म्ऽवसा॑नौ । तस्मि॑न् । सर्व॑म् । शम॑लम् । सा॒द॒या॒थ॒:॥३.५२॥
स्वर रहित मन्त्र
यदक्षेषु वदा यत्समित्यां यद्वा वदा अनृतं वित्तकाम्या। समानं तन्तुमभि संवसानौ तस्मिन्त्सर्वं शमलं सादयाथः ॥
स्वर रहित पद पाठयत् । अक्षेषु । वदा: । यत् । सम्ऽइत्याम् । यत् । वा । वदा: । अनृतम् । वित्तऽकाम्या । समानम् । तन्तुम् । अभि। सम्ऽवसानौ । तस्मिन् । सर्वम् । शमलम् । सादयाथ:॥३.५२॥
अथर्ववेद - काण्ड » 12; सूक्त » 3; मन्त्र » 52
विषय - समानं तन्तुं अभि सं वसानौ
पदार्थ -
१. (यत्) = जो झूठ तुम (अक्षेषु) = अभियोगों [Lawsuit] में (वदा:) = बोल बैठते हो, (यत् समित्याम्) = जो संग्रामों में [व सभाओं में], (यत् वा) = अथवा जो (अनृतम्) = झूठ (वित्तकाम्या) = धन की कामना से (वदा:) = तुम बोलते हो, उस (सर्वं शमलम्) = सब नैतिक अपवित्रता [Moral impurity] को, (समानं तन्तुम्) = सर्वत्र समानरूप से विस्तृत [Supreme Being] सर्वव्यापक उस प्रभु को (अभिसंवसानौ) = चारों और से ओढ़ते हुए, (तस्मिन् सादयाथ:) = उस प्रभु में विनष्ट कर डालो। प्रभु में निवास करनेवाला व्यक्ति इन अनृतरूप मलों से आक्रान्त नहीं होता।
भावार्थ -
अभियोगों के अवसरों पर, संग्रामों व सभाओं में तथा धन की कामना से हम झठ बोल बैठते हैं, परन्तु जब हम अपने को सर्वव्यापक प्रभु से आच्छादित हुआ-हुआ अनुभव करेंगे तब यह सब अनृत का मल हमसे दूर हो जाएगा।
इस भाष्य को एडिट करें