अथर्ववेद - काण्ड 12/ सूक्त 3/ मन्त्र 49
सूक्त - यमः
देवता - स्वर्गः, ओदनः, अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - स्वर्गौदन सूक्त
प्रि॒यं प्रि॒याणां॑ कृणवाम॒ तम॒स्ते य॑न्तु यत॒मे द्वि॒षन्ति॑। धे॒नुर॑न॒ड्वान्वयो॑वय आ॒यदे॒व पौरु॑षेय॒मप॑ मृ॒त्युं नु॑दन्तु ॥
स्वर सहित पद पाठप्रि॒यम् । प्रि॒याणा॑म् । कृ॒ण॒वा॒म॒ । तम॑: । ते । य॒न्तु॒ । य॒त॒मे । द्वि॒षन्ति॑ । धे॒नु: । अ॒न॒ड्वान् । वय॑:ऽवय: । आ॒ऽयत् । ए॒व । पौरु॑षेयम् । अप॑ । मृ॒त्युम् । नु॒द॒न्तु॒॥३.४९॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रियं प्रियाणां कृणवाम तमस्ते यन्तु यतमे द्विषन्ति। धेनुरनड्वान्वयोवय आयदेव पौरुषेयमप मृत्युं नुदन्तु ॥
स्वर रहित पद पाठप्रियम् । प्रियाणाम् । कृणवाम । तम: । ते । यन्तु । यतमे । द्विषन्ति । धेनु: । अनड्वान् । वय:ऽवय: । आऽयत् । एव । पौरुषेयम् । अप । मृत्युम् । नुदन्तु॥३.४९॥
अथर्ववेद - काण्ड » 12; सूक्त » 3; मन्त्र » 49
विषय - धेनुः, अनड्वान्, वयः
पदार्थ -
१. हम अपने व्यवहार में (प्रियाणां प्रियं कृणवाम्) = प्रिय व्यक्तियों का प्रिय ही करें। (यतमे द्विषन्ति) = जो भी द्वेष करते हैं, (ते तमः यन्तु) = वे अन्धकार को प्राप्त हों। द्वेष करनेवालों का जीवन अन्धकारमय हो। २. (धेनुः) = दुधारू गौ, (अनड्वान्) = हमारी गाड़ियों को खेंचनेवाला अथवा कृषि का साधनभूत बैल तथा (आयत् एव वय:) = [ Sacrificial food] सदा प्राप्त होता हुआ यज्ञिय भोजन (पौरुषेयं अपमृत्युम्) = पुरुष-सम्बन्धी अपमृत्यु को (नुदन्तु) = हमारे जीवन से दूर धकेल दे। उत्तम दूध को, कृषि से उत्पन्न अन्न को तथा यज्ञिय भोजन को प्राप्त करते हुए हम पूर्ण दीर्घजीवन को प्राप्त करें।
भावार्थ -
हम अपने व्यवहार में प्रिय ही रहें-द्वेषभावना से दूर रहें। द्वेष जीवन को अन्धकारमय बना देता है। गोदुग्ध, कृषि से उत्पन्न अन्न और यज्ञिय भोजन का सेवन करते हुए हम अपमृत्यु से बचें और पूर्ण जीवन को प्राप्त करें।
इस भाष्य को एडिट करें