Loading...

काण्ड के आधार पर मन्त्र चुनें

  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड 12/ सूक्त 3/ मन्त्र 58
    सूक्त - यमः देवता - स्वर्गः, ओदनः, अग्निः छन्दः - त्र्यवसाना सप्तपदा शङ्कुमत्यतिजागतशाक्वरातिशाक्वरधार्त्यगर्भातिधृतिः सूक्तम् - स्वर्गौदन सूक्त

    उदी॑च्यै त्वा दि॒शे सोमा॒याधि॑पतये स्व॒जाय॑ रक्षि॒त्रेऽशन्या॒ इषु॑मत्यै। ए॒तं परि॑ दद्म॒स्तं नो॑ गोपाय॒तास्माक॒मैतोः॑। दि॒ष्टं नो॒ अत्र॑ ज॒रसे॒ नि ने॑षज्ज॒रा मृ॒त्यवे॒ परि॑ णो ददा॒त्वथ॑ प॒क्वेन॑ स॒ह सं भ॑वेम ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    उदी॑च्यै । त्वा॒ । दि॒शे । सोमा॑य । अधि॑ऽपतये । स्व॒जाय॑ । र॒क्षि॒त्रे । अ॒शन्यै॑ । इषु॑ऽमत्यै । ए॒तम् । परि॑। द॒द्म॒: । तम् । न॒: । गो॒पा॒य॒त॒ ।आ । अ॒स्माक॑म् । आऽए॑तो: । दि॒ष्टम् । न॒: । अत्र॑ । ज॒रसे॑ । नि । ने॒ष॒त् । ज॒रा । मृ॒त्यवे॑ । परि॑ । न॒:। द॒दा॒तु॒ । अथ॑ । प॒क्वेन॑ । स॒ह । सम् । भ॒वे॒म॒ ॥३.५८॥


    स्वर रहित मन्त्र

    उदीच्यै त्वा दिशे सोमायाधिपतये स्वजाय रक्षित्रेऽशन्या इषुमत्यै। एतं परि दद्मस्तं नो गोपायतास्माकमैतोः। दिष्टं नो अत्र जरसे नि नेषज्जरा मृत्यवे परि णो ददात्वथ पक्वेन सह सं भवेम ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    उदीच्यै । त्वा । दिशे । सोमाय । अधिऽपतये । स्वजाय । रक्षित्रे । अशन्यै । इषुऽमत्यै । एतम् । परि। दद्म: । तम् । न: । गोपायत ।आ । अस्माकम् । आऽएतो: । दिष्टम् । न: । अत्र । जरसे । नि । नेषत् । जरा । मृत्यवे । परि । न:। ददातु । अथ । पक्वेन । सह । सम् । भवेम ॥३.५८॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 12; सूक्त » 3; मन्त्र » 58

    पदार्थ -

    १. प्रभु कहते हैं कि अब प्रत्याहार का पाठ पढ़ने पर (एतं त्वा) = इस तझको (उदीच्यै दिशे) = [उत् अञ्च] इस ऊपर उठने की-उन्नति की दिशा के लिए सौंपते हैं। प्रत्याहार के होन पर ही उन्नति सम्भव होती है। इस (सोमाय अधिपतये) = दिशा का अधिपति सोम है सौम्य-विनीत । विनीतता ही उत्थान का कारण बनती है 'नम्रत्वेनोन्नतिमन्तः । (स्वजाय रक्षित्रे) = [सु अज] उत्तमता से गतिमय होनेवाला, कर्तव्य-कमों में लगे रहनेवाला व्यक्ति ही उन्नति की दिशा का रक्षक है। (अशन्यै इषुमत्ये) = [अशनि: fire] निरन्तर ऊर्व जलनेवाली अग्नि इसी उन्नति की दिशा की प्रेरणा दे रही है। शेष पूर्ववत्।

    भावार्थ -

    प्रत्याहार का पाठ हमें उन्नति की दिशा में चलने योग्य बनाएगा । यदि हम सौम्य बने रहेंगे तभी उन्नति के अधिपति भी होंगे। निरन्तर क्रियाशीलता इस उन्नति का रक्षण करेगी और ऊर्ध्वज्वलनवाली अग्नि हमें निरन्तर उन्नति की प्रेरणा देती है।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top